Eşrefoğlu Rûmî Dîvânı’nda Dört Kapı Kırk Makam

ÖzetDört kapı “şeriat, tarikat, marifet ve hakikat” kavramlarını ifade etmektedir. Şeriat, İslam dininin iman ve ibadet gibi temel esaslarını; tarikat, tasavvuf düşüncesinin sistematize edilmiş esaslarını; marifet ve hakikat ise mutlak varlık olan Allah’ı isimleri, sıfatları ve fiilleriyle tanıyıp insanın kendini Allah’ın varlığında yok etmesini içerir. Bu dört kapı dervişin tasavvufi yolculuğunu yani Allah’a ulaşarak kamil insan olma sürecini anlatır. Derviş sırasıyla bu dört kapıdan geçerek manevi yolculuğunu tamamlayacaktır. Kırk makam ise bu dört kapı içindeki zühd, tevbe, cömertlik vs. ilkeleri içerir. Derviş bu ilkelere uyduğu takdirde hakikati bulup marifete erişecektir. Bu esaslar dervişlere, kalıcı ve kolay öğrenilir olması bakımından daha çok şiirlerle anlatılmış ve böylece tasavvufi bir edebiyat oluşmuştur. Tasavvufi edebiyat ürünlerinin ortaya konmasındaki amaç okuyan ya da dinleyene tasavvufun ilkelerini öğretmek ve benimsetmektir. Tasavvufî Türk edebiyatının ilk örneklerini ortaya koyan Ahmed Yesevî, Anadolu’da gelişen tasavvufî Türk edebiyatını da etkilemiştir. Onun Fakrnâme isimli eserinde ortaya koyduğu “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi Yunus Emre gibi takipçileri tarafından da esas alınmıştır. XIV-XV. yüzyıllarda Yunus Emre’nin önemli bir takipçisi olan Eşrefoğlu Rûmî’nin Dîvanı’nda da “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisinin yer aldığı tespit edilmiş ve bu yazıda örnekleriyle ortaya konmuştur.Anahtar Kelimeler: Eşrefoğlu Rûmî, Ahmed Yesevi, Dört Kapı Kırk Makam, Tasavvufi Türk Edebiyatı