Türk Kültür Tarihinden Kesitler: Sovyet Döneminde Azerbaycan’da Din ve Ateizme Dair

ÖzetSovyetler Birliği döneminde uygulanan din karşıtı ateizm politikalarının Türk kültür tarihi içerisindeki yeri akademik alanda yeterince incelenmiş değildir. Bilindiği üzere Sovyet ideolojisi dine karşı ateizm uygulamalarını bir siyasî varlık-yokluk meselesi olarak görmüş ve bu politikaları ısrarla sürdürmüştür. Sovyet dönemi Azerbaycan’daki uygulamaları esas olarak bütün Sovyet coğrafyasında uygulanan genel bir planın parçası olarak görmek gerekmektedir. Siyasetten ekonomiye, hukuktan kültüre ve sanata bütün hayat Moskova merkezli düzenlenmekte ve bütün cumhuriyetlerde ve Sovyet blokunda yer alan diğer cumhuriyetlerde en küçük coğrafi birime kadar Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin kontrolünde uygulanma durumu denetlenmektedir. Diğer Sovyet cumhuriyetlerinde olduğu gibi Azerbaycan’da da faaliyet göstermek üzere kurulan çeşitli araştırma ve propaganda kurumlarının yanı sıra çok sayıda yayın dikkat çekmektedir. Azerbaycan’da gerçekleştirilen ateizm yayınları ve diğer ateizm faaliyetlerinin de diğer Sovyet cumhuriyetleri ile aynı içerik ve amaçları güttüğü görülmektedir. Azerbaycan’da da halk edebiyatından özellikle seçilen dine eleştirel yaklaşan şiir, destan vb. ürünlerin ateizm politikalarını desteklemek üzere kullanılmaktadır. Yine ateizm faaliyetlerinde gençlerle ilgili faaliyetlere büyük önem verildiği, İslam’da kadının yerini olumsuzlaştırırken, Sovyet döneminde kadının özgürleştirildiği şeklinde bir propaganda işlenmektedir. Ortaçağ’dan günümüze Azerbaycan tarihindeki Nizami Gencevî, İmadeddin Nesimî ve Fuzulî’den M. F. Ahundov gibi tanınmış şahsiyetlerin ateizmi desteklemek için kullanılması söz konusudur. Sonuç olarak ateizm faaliyetlerine Sovyet döneminde Azerbaycan’da büyük önem verilmiş ve çok boyutlu çalışmalar yürütülmüştür. Bu durum bugün Azerbaycan’da varolan kapsamlı ateizm literatürünün varlığı ile de açıkça görülmektedir.Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, İslam, Ateizm, Sovyetler Birliği, Komünist Partisi.