ORTA ASYA HALK HEKİMLİĞİNDE DUA, VİRD VE ZİKİR PRAYER, VIRD AND ZIKR IN CENTRAL ASIAN FOLK MEDICINE

Türk dünyasının hem tarihi hem coğrafyası açısından önemli ve büyük kısmına ışık tutan Arap harfli, tarihi Türkçe metinlerin gün ışığına çıkarılması ve incelenmesi Türkolojı çalışmaları için büyük önem arz etmektedir. Özellikle Türk tıp tarihi incelemelerinde Orta Asya’da yazılmış tarihi metinleri bulup incelemek, atılması gereken önemli adımlardan biridir. Zira bir toplumun sağlık ve hastalık anlayışı, sahip olduğu ve yaşadığı kültür değerlerinden ayrı düşünülmemektedir. Türk kavimlerinin kültürü, İslam anlayışı ile hayat felsefesini yansıtan Yesevilik ve tasavvufi görüş bu değerlerden biridir. Ruh ve beden sağlığı için önemli bir eylem olan dualar ve virdler Yesevilik tarikatının temel unsurlarındandır. Bu doğrultuda XVI. yüzyıl’da Köşküncü Han’ın sarayında Baş Hekim olan Sultan Ali Tabîb Horasani tarafından Çağatayca yazılmış “Destûr’ül -‘İlâc” adlı yazma eseri bu çalışmada ele alınmaktadır. Metinde, çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar ve klasik yöntemlerin yanı sıra çeşitli dualar ve ritüellerin de kullanıldığı görülmektedir. XVI. yüzyıl Orta Asya’sında yazılmış olan bu klasik ve geleneksel tıp kitabında yer alan çeşitli hastalıkların tedavi yöntemleri ve ilaçlar ile kullanılan duaların işlevi ve sebepleri örnekler ile açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada duanın anlamı, önemi ve geleneksel tıpta yani halk hekimliğindeki etkisine, aynı zamanda çeşitli ilmî yayınlardan derlenen yerli ve yabancı kaynaklar temelinde tıbbi tedavinin yanında destekleyici, yardımcı bir güç, yöntem olduğuna; dua temelinde kullanılan manevî tedavinin önemi, psikodinamiği Türk kültüründe hâlâ güncelliğini koruduğuna; manevî değerlerimiz ile tasavvufi görüşlerimizin unutulmamasında önemli rol oynadığına vurgu yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Türklerde Geleneksel Tıp, Manevi Tedavi, Dinî Ritüeller, Yesevilik, Tarihi Tıp Metinleri.