Tasavvufi Bir Çalgı Olarak Nefirin İkonografik Evrilimi

Özİlk müzik aletlerinden biri olduğu düşünülen boynuz boru, tanrılarla iletişim sağlayan bir çalgı olarakher kültür ve coğrafyada kullanılmıştır. Bir boynuzun boşaltılmasından ibaret olan bu çalgıda ses,sivri uç ya da yan tarafa açılan bir delikten üflenerek elde edilir. Bu borular korkutucu, rahatsız edici,hayvansı bir ses çıkarmalarıyla diğer tüm çalgılardan ayrılır. İslami devirde genellikle nefir olarakadlandırılan bu çalgı, metal boruların tercih edilmesiyle geri planda kalmış, ancak tasavvuf ekollerininyaygınlaşmasıyla yeniden göz önüne çıkmıştır. Türk-İslam geleneğinde başta Bektaşiler olmak üzerehemen hemen bütün tarikatlarda takdis edilen nefir, özellikle gezici dervişlerle özdeşleştirilmiştir.Sınırlı ses genişliğine sahip olmasına karşın ayinsel bir çalgı olarak kutsanmasında; nefirinmalzeme, şekil ve ses özelliklerinin etkili olduğu görülmektedir. Bu üç etken, nefirin maddi ve zahiriözelliklerinin yanında manevi ve batıni niteliklerini de açıklar. Bu bağlamda; nefirin malzeme, şekilve sesle olan maddi ilişkisi; Hz. Âdem, İsrafil ve Hz. Ali; başlangıç, son ve ezel şeklinde manevi birformül olarak okunabilir. Bu çalışmada sadece boynuz nefir değerlendirilmiş, Türk-İslam tasavvufdüşüncesinin önemli fenomenlerinden biri olan bu çalgının malzeme şekil ve ses özellikleri etrafındagelişen ikonografik evrilimini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu bağlamda; yazılı kaynaklar vemenkıbeler değerlendirilmiş, görsel malzeme olarak günümüze ulaşan bazı nefir örneklerininyanında minyatür, çizim ve fotoğraflardan yararlanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Boynuz, Çalgı, Ejder, Hz. Ali, Zülfikar, Hz. Âdem, İsrafil, Dönüşüm.