Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan

Bilindiği üzere ocak kavramı tarihsel ve sosyolojik olarak Türk halk inançlarında büyük yertutmaktadır. Ocak, aile kurumu ile eşdeğer tutulmakta bu anlamda da çok yaygın bir kullanımalanı bulunmaktadır. Bu anlamda sözlükler, ocak kavramına ilişkin çok fazla veri sunmaktadır.Dede ailelerine dayanan Ocak örgütlenmesi Alevilik’in temel kurumlarındandır. Onlarıntoplumsal rolleri sadece dinsel alanla sınırlı olmayıp başka alanları da içine almaktaydı. Ocaküyeleri yani Dedeler, sosyal hiyerarşinin en üst noktasında bulunurlardı. Dedelerin sahipoldukları yetkiler ve yaptırım güçleri cemaatin sosyal düzenini sağlayan çok etkili bir güçolmuştur. Alevi Dedeleri, Türkiye’nin çeşitli yerlerinde bulunan ocaklara bağlıdırlar. Bundandolayı kendilerine Ocakzâde de denilir. Ocakzâde dedelerin Peygamber soyundan geldikleriyani evlad-ı resul oldukları kabul edilir ve bu nedenle “seyyid” adı ile de anılırlar. Dedeailelerinde bu durumu kanıtlamak üzere belli dergahların ve Nakibül Eşraflar’ın onaylarınıtaşıyan belgeler, yani şecereler, bulunur. Dedelerin çoğu “gezici”dirler, bir başka deyişle bellizamanlarda kendilerine bağlı yerlerdeki taliplerini ziyaret ederek, dinsel törenler düzenler,topluluğu bilgilendirir ve anlaşmazlıkları giderirler. Ocakzâde dedeler arasında “El ele elHakk’a” şeklinde de ifade edilebilen, “Mürşid-Pir-Rehber” şeklinde bir görev bölümünegidildiği de bilinmektedir. Taliplerin hizmetlerini görmek üzere ocak mensubu dedelerböyle bir iç hiyerarşik düzen oluşturmuşlardır. Yüzyıllardır dilden dile dolaşan menkıbeler veşecerelere göre Ağuiçen, Sarı Saltık, Hıdır Abdal, Baba Mansur, Hubyar Sultan, Şah İbrahimVelî gibi Dede ocaklarına adlarını veren şahsiyetlerin bu konumları Soy, Keramet, ve Hizmetolarak özetlenebilecek özelliklere dayanmaktadır.Bu makalede öncelikle eski Türk topluluklarında ocak olgusunun yeri ve önemi üzerindedurularak, daha sonra ise ayrıntılı şekilde etimolojik boyutu, Alevilik-Bektaşilikliteratüründeki yeri, tarihsel ve sosyolojik boyutları genel olarak incelenmeye çalışılacaktır.Anahtar Kelimeler: Alevilik, Bektaşilik, Ocak kavramı, Alevi Ocakları, Eski Türkler.