Şah İsmail Hatayi, Pir Sultan Abdal ve Kul Himmet’in Şiirlerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri

Kadim bir maziye sahip olan, geniş bir zaman diliminde ve oldukça geniş bir coğrafyada varlık gösteren Türkler, yüzyıllar içerisinde yaşadıkları ve sahip oldukları topraklar üzerinde, birtakım farklı dinlerin, inançların ve kültürlerin etkisi altında kalmışlardır. Uzun bir tarihî süreç içerisinde eski/yeni birçok inanç ve kültürle bir arada yaşama, Türk toplum yapısında yerinde benzetme ile tam bir kültür ve inanç ‘mozaik’i oluşturmuştur. İslam dinine gelinceye kadar Animizm, Şamanizm, Budizm, Maniheizm ve semavi dinler gibi inanç sistemleri ile bu inanç sistemlerine bağlı kült, âdet ve pratikler Türklerin düşünce dünyalarının ve buna bağlı olarak da tutum, davranış ve yaşam tarzlarının şekillenmesinde son derece etkili ve belirleyici olmuştur. Söz konusu İslam öncesi inanışlar ve inanışlara bağlı pratikler varlıklarını hayatın farklı alanlarında göstermişlerdir. Bu alanlardan bir tanesi de edebî metinlerdir. Alevî–Bektaşî kültürü ve buna bağlı olarak edebiyatı İslam öncesi inanç sistemlerinin en çok varlık gösterdiği sahalardandır. Bu çalışmada Alevî- Bektaşî şiirinin en güçlü ve büyük seslerinden olan aynı zamanda Alevîliğin ‘Yedi Ulu Ozan’ı arasında zikredilen Şah İsmail Hatayî, Pir Sultan Abdal ve Kul Himmet’ın şiirlerinde İslam öncesi inançlar ve buna bağlı motifler incelenerek Alevî–Bektaşî şiirinin inanç ve kültür zemini ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışma şairlerin çeşitli yazarlar tarafından derlenmiş olan şiirlerinden hareketle 1321 şiirin incelenmesi ve bunun neticesinde ortaya çıkan malzemenin yorumlanmasıyla şekillenecektir.