Türk Devlet Sisteminde Toplumsal Düzenin İnşaasında İşlevselci Bakış Açısıyla “Ülüş” ve “Cilik” Geleneği

Toplumsal yapı harmonik olarak işleyen bir bütündür. Bu bütünsel yapı denge eğilimliolarak devamlılığını sağlamaktadır. Denge ise toplumsal kurumlar ve toplumsal kurumlarıortaya çıkaran davranış örüntüleri aracılığıyla gerçekleşmektedir. Davranış örüntüleri ve kurumsallaşmışdavranışlar gerek makro gerekse mikro boyutuyla toplumsal yapının işleyişinidüzenleyen temel unsurlardır. Bu çalışmada işlevselci yaklaşım temelinde hem devlet sistemindebireylerin politik ve toplumsal konumlarının inşasında hükümdarlık mülklerinin paylaşımınınhem de törensel bir yemekte alınan payın ve maruz kalınan muamelenin yani dahamikro boyutta yiyecek paylaşımın gündelik hayatta iktidar ilişkilerindeki işlevini değerlendirmekoluşturmaktadır. Burada toplumsal düzenin tesisinde devlet sistemindeki görünüşüve gündelik hayat pratiklerine yansıması ile paylaşım sistemi değerlendirilmiştir. Bu paylaşımsistemi genel olarak “ülüş” olarak ifade edilirken, farklı Türk topluluklarında yiyeceğintörensel olarak paylaşımı “cilik” olarak ifade edilmektedir. Bireylerin devlet sistemi içindekitoplumsal konumlarının belirlenmesinde, siyasal ve toplumsal hiyerarşideki yerinin ortayakonulmasında belirli statü ölçütleri esasında değerlendirmelerin yapılması söz konusudur.Statü ölçütlerinin aynı toplumun farklı gelişme dönemlerinde farklı şekillerde görüleceğiaçıktır. Bu kapsamda günümüz Kazak ve Kırgız toplumlarda toplumsal hiyerarşinin yenidenüretiminde cilik esasında paylaşım önemli bir işlev yerine getirmektedir. Yiyeceklerdeki ülüşuygulamalarını içeceklerde görmek mümkündür. Bu kapsamda Alevi Bektaşi kültüründeönemli bir yer işgal eden kansız kurban olarak ifade edilen dolu-tolu ve lokma uygulamalarıbu geleneğin bir yansımasıdır.Anahtar kelimeler: Ülüş, pay, dolu-tolu, Türk devlet sistemi, Kırgız, cilik, lokma