Mevlevîlik ve Bektâşîlik’teki Bazı Benzeşmelere Dair

Türklerin İslâm’ı kabulleriyle bu süreçte roller oynamaya başlamaları, siyasi sahada olmak üzere pek çok zeminde cereyan etmiş bir keyfiyettir. Dini sahada bu cümleden tasavvuf alanındada Türklerin önemli katkıları olmuştur. Temelleri Anadolu’da atılan, asırlarca milletimize mana kazandıran, Türk kültürünü etkileyen ve toplumun esasını teşkil eden Mevlevîlik, Bektâşîlik ve Bayramîlik gibi tasavvufi yapılar temel taşı hükmüne geçmişlerdir. Örneğinklasik bir tarikat yapılanması olmasa da etkileşimleri gösteren bir örnek olması bakımından, Ahilerin, Bektâşî ve Mevlevîler dışında, dönemin önemli tarikatlarından Babaî, Rufâ’î, Kâdirî ve Haydarî tarikatları ile de türlü münasebetleri ve yakınlıkları olduğu bilinmektedir. Bu cümleden Mevlevî Bektâşî erkânındaki bazı benzerlikler incelendiğinde adab ve erkân düzeyinde bazı yakınlıklar dikkati çeker. Şüphesiz bu iki tarikatın menşe birliği nedeniyle diğerleri ile de müşterek noktaları vardır. İşte bu çalışma bu iki tarikatın benzediği noktaları tespite hasr edilecektir. Bilindiği gibi, geniş Osmanlı coğrafyasına yayılmış iki büyük tarikattan biriBektâşîlik, diğeri de Mevlevîliktir. Bektâşîlik tarikatı, ismini Hacı Bektâş Velî ve Mevlevîlik de, Hz. Mevlâna’dan alır. Bu iki velî, aynı zaman diliminde yaşamıştır. Özellikle Bektâşîliğe ait yazılı kaynaklarda, gerek Mevlâna’nın gerekse Mevlâna üzerinde büyük etkisi bulunan Şems-i Tebrizî’nin Hacı Bektâş Velî’nin halifesi olduğu yönünde kayıtlar bulunmaktadır. Mevlevîlikle Bektâşîlik arasındaki ilişkiler, henüz bunlar bir tarikat hüviyetinde kurumlaşmamışken,mekıbevi/tarihi kaynaklara göre daha Mevlânâ ile Hacı Bektâş Veli’nin sağlıklarında başlar. Mevlevîlik ve Bektâşîliğin bir tarikat olarak XV-XVI. yüzyıllarda kurulmasından sonra birbirleriyle ilişki ve etkileşim devam eder. Zamanla Bektâşîlik ile Mevlevîlik arasındaki bağ güçlenir. Bir kısım Mevlevîler, Bektâşîlikle kaynaşır, süreçte son zamanlarda (19. asır) bir kısım Mevlevîlerle kaynaşır ve bu durum Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar sürer.