Sözlü Türk Kültüründe Hacı Bektaş Velî

ÖzetHacı Bektaş Velî ile ilgili olarak şimdiye kadar yapılan çalışmalara baktığımızda, çoğunlukla, yazılı kaynakların kullanıldığını görmekteyiz. Hâlbuki o, Anadolu’nun Oğuz Türkleri tarafından vatan yapılması süreci içerisinde halk arasında yaşamış ve halk ile iç içe olmuştur. Bu yüzden onun hakkında son derece zengin bir sözlü edebiyat gelişmiştir. İslami Türk destanlarında, efsanelerde, ninnilerde ve türkülerde Hacı Bektaş Velî’nin önemli bir yeri vardır. Anadolu’da teşekkül etmiş Saltık-nâme’de Hacı Bektaş Velî ile ilgili çok önemli bilgilere rastlamaktayız. Eserin yazarı Ebü’l Hayr-ı Rûmî, Hacı Bektaş Veli ile ilgili 15. yüzyılda kaleme aldığı rivayetleri, diğer Anadolu erenlerinin çevresinde gelişen rivayetlerle birlikte nakletmiştir. Hacı Bektaş Velî, efsanelere de konu olmuştur. Hacı Bektaş Velî ile ilgili Anadolu’da anlatılan efsanelerin çoğu, aile eğitimi ile ilgilidir. Dolayısıyla o, her ailenin büyüğü ve örnek aldığı büyük bir önder olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk toplumunun bebeklerine ilk tanıttığı kişilerin başında Hacı Bektaş Velî’nin geldiğini görmekteyiz. Halkımız çocuklarını yüzlerce yıldır Hacı Bektaş Velî dedesi ile uyutmuş, büyütmüş, yürütmüş ve eğitmiştir. Türk insanı pek çok türküde onu daha yakından tanımıştır. Bütün bunlar Türk halkının Hacı Bektaş Velî hakkındaki düşüncelerinin yansımasıdır. Türk sözlü kültüründe Hacı Bektaş Velî’nin yeri genellikle; onun büyüklüğünü ve bilimini anlatmak, toplumdaki sorunları çözmek, örnek şahsiyet olarak göstermek, bozulan ilişkileri düzeltmek, zor zamanda yardım istemek üzerinedir. Ayrıca öğrencileri ve diğer Anadolu erenleri ile olan münasebetlerini, hayata ve topluma bakışını eklemek gerekir. Öyle anlaşılmaktadır ki Türk toplumunun düşüncesine göre o manen hiç ölmemiştir, daha açık bir ifade ile o toplumun içerisinde hâlâ yaşamaktadır. Darda kalındığında ve sıkıntılı durumda karşı karşıya gelindiğinde hâlâ ondan yardım istenmektedir.Anahtar kelimeler: Hacı Bektaş Velî, Destan, Efsane, Ninni.