GÜVERCİNE AĞIT’TA BEKTAŞİLİĞİN İZLERİ

Çağdaş Türk edebiyatı tarihinde Gürsel Korat, Anadolu’nun çok kültürlü, çok dilli ve çok dinli atmosferini kaleme aldığı roman, öykü ve incelemeleriyle öne çıkar. Korat’ın Kapadokya’yı tarihî bir arka plan eşliğinde ele aldığı Zaman Yeli, Güvercine Ağıt ve Kalenderiye adını verdiği romanları, ünlü Çiftaslan üçlemesini oluşturur. Çiftaslan üçlemesinin ilk baskısını 1999 yılında yapan ikinci romanı Güvercine Ağıt ise Bektaşiliğin tarihî birikimine, felsefesine ve bir inanç sistemi olarak geleneksel özgül değerlerine odaklandığı için dikkat çekicidir. Makalede, Güvercine Ağıt’ta Bektaşilik tarihi ve felsefesi “dört kapı ve kırk makam”, “babagan bir derviş olmak”, “dize, nefes ve deyişler”, “don değiştirme, çile odası ve cavlaklık” başlıkları altında belirlenir. Buna ek olarak romanda ruh göçü, Ene’l hakk ve cinsel yaşamdan soyutlanma gibi Bektaşiliğin geleneksel birikiminin, doğrudan dünya merkezli, evrimin doğanın küçük süreçlerden oluşan büyük süreç olduğu yönündeki yaklaşımına koşut bir biçimde yeniden yorumlandığı da görülür. Cinsellik bu bağlamda romanda insanlığın göz ardı edilemeyen, bastırılamayan ya da yok sayılamayan bir gerçekliği olarak “Saruca Abdal” ile “Gülbeyaz” arasındaki aşktan filizlenerek belirir. Bu makale, tarihin gerçeklikle kurduğu ilişkiye mesafeli ve şüpheli bir gözle bakmayı öneren yeni tarihselci bakışın ışığında Güvercine Ağıt’a yansıyan Bektaşiliğin izlerini ele alır. Yeni tarihselci bakışta edebiyat ve tarihin gerçekliği arasındaki sınırlar muğlaktır. Söz gelimi kurmaca bir yapıtta anlatıcı, gerçekliği, kendisinin ve okurun entelektüel donanımının yardımıyla yeniden oluşturur. Güvercine Ağıt söz konusu edilen tüm yönleriyle yeni tarihselci bakışa göre Bektaşiliğin kimi geleneksel özgül değerlerine ilişkin anlatıcının yeni bir kavrayış ve yorum getirdiği özgün bir yapıttır. Bu yapıt, yalnızca Bektaşiliğin değil, Hristiyanlık ve İslamiyet’in de birtakım kalıplaşan inanç kabullerine yönelik kimi evrensel ve eleştirel yeni bakış açıları önerir.
Anahtar Kelimeler: Hacı Bektaş Veli, Bektaşi, Bektaşilik, derviş, yeni tarihselcilik.