ÂŞIK PAŞA’NIN ALLAH, ÂLEM VE İNSAN ANLAYIŞI ÂŞIK PASHA’S UNDERSTANDING OF GOD, UNIVERSE AND HUMAN

Âşık Paşa, tasavvufi düşüncesini, Türkçe olarak yazdığı Garib-nâme’de tevhit eksenli olarak açıklamıştır. Âşık Paşa, Allah, âlem ve insan hakkındaki fikirleri başta olmak üzere; tasavvufla ilgili birçok konuda bilgi vermiştir. Doğru bir Allah tasavvurunun önemini vurgulayan Âşık Paşa, insan aklının Allah’ın sanatı karşısında acizliğini fark edip hayran kalacağını ifade eder. Âşık Paşa’ya göre Allah’ın sevgisiyle ve belli bir düzen içinde yarattığı âlem, Hakk’a ulaşma çabasıyla dönmektedir. Allah’ın Kur’an’da övdüğü insan ise, âlemin bir kopyasıdır. Âlemde olan şeylerin tümü onda gizlidir. Bu yüzden Âşık Paşa birçok sufi gibi insanı küçük bir âlem olarak kabul eder. Kâinatın özü olması itibariyle manası gönülde yazılı büyük bir kitaba benzeyen insan, tasavvuf eğitimi alarak Hakk’a ulaşır. Ancak bu süreçte iyiliğin sembolü ruh ile kötülüğün timsali nefis arasında büyük bir mücadele yaşanır. Bu savaşta kalbi bunlardan hangisi ele geçirirse, insana o hâkim olur. Her şehir ya da devletin bir yöneticisi olduğu gibi, insanın organlarının da bir yöneticiye ihtiyacı vardır. Âşık Paşa’ya göre beden şehrinin yöneticisi akıldır. Allah akla sorumluluk yüklemekle birlikte rahmetini de vermiş ve mahlûkatın tümünü ona muhtaç kılmıştır. Bu çalışmada, Âşık Paşa’nın Allah, âlem ve insan hakkındaki görüşleri Garib-nâme odaklı ortaya konacaktır. Bu yapılırken, insanın psikolojik yönünü oluşturan nefis, ruh, kalp ve akıl konusundaki düşüncelerine de değinilecektir.
Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Âşık Paşa, Allah, Âlem, İnsan, Kalp, Akıl.