ALTIN ORDA DEVLETİ’NİN İSLAMLAŞMASINDA YESEVİYYE VE KÜBREVİYYE TARİKATLARININ ROLÜ THE ROLE OF THE YASAWIYYA AND KUBRĀWIYYA ORDERS IN THE ISLAMIZATION OF THE GOLDEN HORDE

Altın Orda Devleti, Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından 1241 yılında kurulmuştur. Sınırları Batıda Dinyester Nehri’nden Doğuda İrtiş Nehri’ne kadar uzanan bu devletin geniş coğrafyasında her çeşit ırk ve dine mensup halk yaşamıştır. Altın Orda Devleti’nde 13. yüzyılın ortalarından itibaren tasavvufi zümreler etkin irşat ve tebliğ faaliyetini başlatmış ve 14. yüzyılın ortalarında yönetici sınıfı dâhil halkın çoğunluğu İslamiyet’i kabul etmiştir. İslamiyet halkın yaşamında ve devletin işleyişinde hakimiyet kurmaya başlamıştır. İslamiyet’in Tasavvuf kanalıyla toplum tarafından kolayca benimsenmesine, konargöçer halkların kendi geçmişinden gelen inanç biçimleriyle Sûfî manevi praktiklerinde benzerliklerin katkısı olmuştur. Bu süreçte özellikle Hoca Ahmed Yesevi’nin öğretileri ile oluşan Yeseviyye tarikatı ile Necmeddin-i Kübra’nın kurduğu Kübreviyye tarikatı çok büyük rol oynamıştır. Harezm’den Kırım’a kadar uzanan coğrafyada bu iki tarikatın dervişleri İslam kültürünü yaymışlardır. Yeseviyye ve Kübreviyye şeyhleri Altın Orda’nın farklı dinî ve etnik toplulukları arasında tebliğ çalışması yapmışlar ve yönetimin desteğinden istifade ederek hankah, zaviye ve medrese gibi kurumlarda yaygın eğitim faaliyetlerini yürütmüşlerdir. Hatta bazıları İslamiyet’i müdafaa etmek amacıyla savaşlara da katılmışlardır. Zaviyeler Altın Orda ahalisinin buhranlı anlarında sığındığı liman hâline gelmiş, sosyal barışın sağlanmasında ve ülkenin mamur hâle gelmesinde önemli roller üstlenmişlerdir. Bu makalede Altın Orda’da hangi tarikatın hangi dönemlerde aktif faaliyet gösterdiği, Sûfî şeyhlerinin İslamlaşma sürecine katkıları, onların devletin idari sistemindeki yeri ve manevi mirası ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Altın Orda Devleti, İslamlaşma, Tasavvuf, Tarikatlar, Yeseviyye, Kübreviyye.