ALEVİLİK-BEKTAŞİLİK İLİŞKİSİ VE ALEVİLİĞİN BEKTAŞİLİKLE KAYNAŞMASI THE RELATIONSHIP BETWEEN ALEVISM AND BEKTASHISM AND THE INTEGRATION OF ALEVISM WITH BEKTASHISM

Bu makalede Alevilikle Bektaşiliğin ayrışmasının aksine Alevilikle Bektaşiliğin tarihsel süreç içerisindeki entegrasyonu ele alınacaktır. Kızılbaşlıktan Bektaşilik çıkmamış, bilakis Bektaşilik ile Alevilik zaman içerisinde kaynaşmıştır. Kızılbaşlık, Doğu Anadolu’da göçebe Türkmen aşiretleri arasında yaygın iken, Bektaşilik Batı Anadolu’da Trakya’da Osmanlı’nın yaptığı ayırımla Yörükler arasında yaygındı. Osmanlı göçebelerinin yerleşik değerlere ve şehir kültürüne daha yatkın olduğu görülürken, Şiî-Safevî etkisindeki Alevi-Türkmenlerin göçebe-aşiret değerlerine daha sıkı bağlı oldukları görülmektedir. Zaman açısından da Bektaşiliğin bir tarikat yapılanması şeklinde gelişimi ile Kızılbaşlığın Aleviliğe evrim süreci de farklıdır. Dolayısıyla zaman ve mekan açısından birbirlerinden tamamen farklı iki olgunun aynı organizmanın parçaları gibi görülüp bunların zamanla birbirlerinden ayrılmış olduğu görüşü gerçeği yansıtmamaktadır. Sosyo-iktisadi yapıları ile dini-kültürel gelenekleri arasındaki ortak unsurlara bakarak genel bir yargıya varmak anakronizmdir. Alevilikle Bektaşi ritüelleri ve cem ayinleri arasında belli farklılıklar olduğu gibi, soya önem veren Aleviliğin homojen yapısıyla, gayrimüslimleri bile bünyesine alıp eriten Bektaşiliğin heterojen yapısı arasında temel farklar bulunmaktadır. Türkiye’de her iki inanç çevresi, siyasi ve sosyal birçok tarihsel faktörün etkisiyle bir araya gelip kaynaşmıştır. Hacı Bektaş Veli ve Şah İsmail’in Horasan menşeli olmalarına vurgu yapmaları, Anadolu göçebeleri arasında meşruiyet kazanma konusuyla ilgilidir. Araştırmacıların dini senkretizmle izah etmeye çalıştıkları bu iki teşekkülü bir araya getiren ortak unsur şüphesiz tasavvuftur.
Anahtar Kelimeler: Alevilik-Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli, Şah İsmail, Türkmen.