17-20. YÜZYIL MEZAR TAŞLARINDA BEKTAŞİLİK BEKTASHISM ON THE TOMBSTONES OF 17th TO 20th CENTURIES

Bu yazı ile bir mezar taşının Bektaşilik içinde ele alınmasını nelerin sağlayacağı belirlenmeye çalışılmıştır.Türkiye’de, Balkanlardaki önemli Bektaşi tekkelerinin hazirelerindeki mezar taşları hakkında bazıları oldukçanitelikli değerlendirmeler yapılmıştır. Aralarında yöntem ayrılıkları olması ve bir tekkedeki örneklerinincelenmesi, kapsayıcı bir sonuca ulaşamama sonucunu doğurmuştur. Bu makale ile yayınlar, tezlerde yer alanbütün örneklere dayalı tek bir yönteme göre genel bir değerlendirme ilk defa yapılmıştır. Gövde, başlık, teslimtaşı gibi biçime ve yazılardaki Bektaşilikle ilgili ifadelere dayalı genel sonuçlar ilk defa ortaya konulmayaçalışılmıştır. Bektaşilik-Alevilik ve yeniçeri ocağı ilişkileri her durumda kolayca ayrıştırılamayacak kadariç içedir. Bektaşiler için olduğu kadar Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını ayırmada da sıkıntılar çoktur. Buyüzden Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını konu kapsamına almadık. Veri kütüğümüze girdiğimiz 48870 (39218baş + 9652 ayak) mezar taşından yazıları, başlık-teslim taşı gibi şekil unsurlarıyla Bektaşiliği gösterilen 488örnek (432 baş, 56 ayak) belirledik. Bektaşi tekkeleri-türbelerinde gömülmelerine karşılık bu unsurlarınolmadığı mezar taşlarını da kapsam dışı bıraktık. Bu döküm aynı zamanda Bektaşi hazirelerindeki mezartaşlarının önemli ölçüde Türkiye geneli ile aynı özellikleri taşıdığı sonucunu da verdi. Örneğin MerdivenköyKırklar Haziresindekilerin tamamı, Rumelihisarı Tekkesi'ndekilerin yüzde yetmişinde Bektaşilik bağı yoktur.Buna karşılık bir tarikat adı olmayan, yalnızca ehli beyt, Kerbela gibi Bektaşiler kadar Halveti, Mevlevi,Nakşibendi, Sadi, Sünbüli tarikatları mezar taşlarında da bulduğumuz ifadeler yer alanlardan Bektaşihazireleri dışındaki 60 (49 baş, 11 ayak) tanesi liste sonunda belirsizler olarak verilmiştir. Mezar taşları 1604-1945 yılları arasından olduğu için tarihi 17-20. yüzyıllar ile sınırladık. Örneklerimizi, tekke düzenine göre,derviş, baba gibi tekke görevlileri ve tekke dışında asker, memur, esnaf ve yakınlarından oluşan tekke bağlılarıolmak üzere iki ana kümede ele aldık. 432 baş taşından kırıklar dışında 234 tanesi (%54) görevliler, 195 tanesi(%45) görevlilerin yakınları, bağlılar ve yakınları için yapılmıştır. Bektaşiliği kesin saydıklarımızda 24 gövdetipi, 2 dilimli elifi, 4 dilimli edhemi ve 12 dilimli hüseyni olmak üzere 3 ana kümede 18 başlık tipi belirledik.Başlıklılar %72,5 gibi yüksek bir orandadır. “Hu, hu dost, ya hu” gibi ifade kalıplarının oranı %40,1’dir, ancakbu kalıplar Mevleviler gibi diğer tarikatlarda da görülür.Anahtar Kelimeler: Mezar Taşı, Bektaşi, Başlıklar, Teslim Taşı, Bektaşilik İfadeleri.