UYGURLARDA GELENEKSEL MESLEKLERİ KONU ALAN ÇAĞATAYCA BİR ESER: KİTÂB-I GARÎBÎ A CHAGATAI MANUSCRIPT ON TRADITIONAL PROFESSION IN UYGHURS: KİTĀB-I GARÎBÎ

Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, gelenekselmeslekler gibi alanlarda zengin bir kültürel birikime sahip olan Uygurlar, Türk kültürünün gelişmesinde veyayılmasında da büyük bir etkiye sahip olmuştur. Sözlü gelenekte şekillenen bu zengin kültürel miras, 15.yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi ile yazılı olarak da yayılmaya başlamıştır. Kültürel mirası konu alan vesözlü gelenekten beslenen bu yazılı eserlerin bir kısmının müellifi veya müstensihi bilinmezken bir kısmınınise yazılış tarihi ve müellifi bilinmektedir. Özellikle 19. ve 20. yüzyılda Doğu Türkistan’da yaşayan veklasik eserler kaleme alan şairlerin büyük bir kısmı Uygurların tarihi ve kültürel mirasına ilişkin konularıişleyen mesnevi ve tezkire türünde eserler kaleme almışlardır. Bu tarzda eser veren isimlerden biri de TurdiNâzım Garîbî’dir. Garîbî’nin 1841 yılında kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan eseri, ÇağatayTürkçesiyle ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmış olup Kitâb-ı Garîbî adını taşımaktadır. Eser, mukaddime, 32bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg’in isteği üzerine yazılan eserde,Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk,kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı),kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık gibi geleneksel meslekler vebunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yeralmaktadır. Toplamda 32 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyokültürelve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Makalede, Uygurlar arasındageleneksel mesleklerin oluşma ve gelişme süreci, meslekleri konu alan eserler, günümüze kadar varlığınısürdürülebilen meslekler ve Kitâb-ı Garîbî’de yer verilen geleneksel meslekler tanıtılıp değerlendirilecektir.Anahtar Kelimeler: Uygurlar, Geleneksel Meslek, Çağatay Türkçesi, Mesnevi, Fütüvvetname.