FÜTÜVVET TARİHİNDE BİR DÖNÜM NOKTASI: HALİFE NÂSIR Lİ- DİNİLLÂH’IN FÜTÜVVETİ TANZİMİ THE TURNING POINT IN UNDERSTANDING OF FUTUWWA: THE REFORMS OF THE CALİPH AL-NĀŞİR Lİ-DĪN ALLĀH REGARDING THE CONCEPT OF FUTUWWA

Abbasi halifelerinin siyasî güçlerini kaybederek sadece sembolik dini bir lider olarak varlıklarını devamettirdikleri bir dönemde halife olan Nâsır li-Dinillâh, Abbâsî halifeliğini İslam dünyasında yeniden hâkim birgüç halinde getirmek istemiş, bu amacı doğrultusunda, siyasî, içtimaî, fikrî, askerî reformlar yapmıştır. Nâsır li-Dinillâh’ın gerçekleştirdiği reformlardan biri de eskiden beri var olan fütüvvet anlayışını yeniden yapılandırarakkendi liderliğinde birleştirmesidir. “Gençlik, yiğitlik, mertlik” gibi anlamlara gelen fütüvvet kelimesi Arapça,“genç” anlamındaki “fetâ” kelimesinden türemiştir. Tarihsel süreç içinde iki tür fütüvvet anlayışı gelişmiştir.İslâm fetihleriyle birlikte Orta Doğu’da hızlı bir şehirleşme meydana gelmiş, sosyolojik değişim sonucu kabileve aşiret bağları zayıflamış, bunun yerini aynı meslek ve meşrebe sahip kişilerin yardımlaşma ve birliktehareket etme amacıyla bir araya gelerek oluşturdukları “fütüvvet birlikleri” adı verilen gençlik grupları almıştır.Ayrıca İslâm dininin güzel ahlak anlayışını temel alan tasavvuf anlayışında da üstün ahlaklı olmayı gerektiren,karşılıksız ve beklentisiz iyilik yapmayı, halkın hizmetinde bulunmayı esas alan bir fütüvvet anlayışı gelişmiştir.Dağınık, başıbozuk, çoğu zaman toplumda anarşiye sebep olan, devlet otoritesini tanımayan fütüvvet birlikleriniyeniden yapılandırmak isteyen Halife Nâsır li-Dinillâh dönemin ünlü mutasavvıfı Sühreverdî’yi yeni bir fütüvvetdoktrini oluşturmakla görevlendirmiştir. Sühreverdî, yeni fütüvvet doktrininde, toplumda güçlü desteğe sahipolan fütüvvet birlikleri ile tasavvufî fütüvvet anlayışını birleştirerek üstün ahlaklı, enerjisini toplum yararınaharcayan fütüvvet birlikleri oluşturmayı hedeflemiştir. Kendisini bütün fütüvvet birliklerinin lideri olarak ilaneden Nâsır li-Dinillâh, otoritesini kabul etmeyen fütüvvet birliklerini lağv etmiştir. Böylece Nâsır li-Dinillâhgüçlü toplumsal desteğe sahip olan ancak çoğu zaman başına buyruk hareket eden fütüvvet birliklerini kontrolaltına almış, onların desteği ile de gücünü artırmıştır. Halife Nâsır li-Dinillâh, fütüvvet anlayışını yenidenyapılandırarak Müslümanların mezhepsel farklılıklarını bir yana bırakarak fütüvvet ruhu etrafında birleştirmeyiamaçlamıştır. Nâsır li-Dinillâh döneminde resmî bir kimlik kazanan fütüvvet, İslâm toplumunda esnaf ve zanaaterbabını teşkilatlandırarak meslek loncaları haline getirmiştir. Ahilik adı altında Anadolu’ya yayılan fütüvvet,asırlarca Anadolu’da sosyo-ekonomik hayatın temelini teşkil etmiştir. Bu çalışmada fütüvvet lideri olarak Nâsırli-Dinillâh’ın fütüvvet anlayışı, yeniden yapılandırması, hedefleri ve amaçları ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Fütüvvet, Ahilik, Nâsır li-Dinillah, Abbasiler.