FÜTÜVVETİN TEŞKİLATLANMASINDA ŞİHÂBEDDİN ÖMER ESSÜHREVERDÎ’NİN KATKILARI CONTRIBUTIONS OF SHİHĀBEDDĪN ʿUMAR AL-SUHRAWARDĪ IN THE ORGANIZATION OF FUTUWWA

Arapça fetâ " فتى " kelimesinden türetilmiş ve "feda etmek, cömertlik, cesaret, gençlik, yiğitlik, mertlik, erlik,kardeşlik" gibi anlamlar ihtiva eden fütüvvet en genel anlamda bir Müslümanın edinmesi gereken ahlâkîerdemlerin bir özetidir. Fütüvvet, kendi nefsinin değil din kardeşinin menfaatini öncelemeyi, insanlarınderdiyle dertlenmeyi, beklentisiz ve karşılıksız iyilik ve ikramda bulunmayı, başkalarını kendinden dahaönemli, değerli ve saygın görmeyi gerektirir. Kökenini Müslümanlıktan öncesine kadar götürmek mümkünolmakla birlikte fütüvvet İslami dönemde dini bir içerik kazanmış, benzer ahlâkî öğretileri benimsemelerisûfîlerin de fütüvveti sahiplenmesini sağlamıştır. Tasavvuf ehli İslam dışı tezahürlerinden soyutlayarakfütüvveti tamamen dini bir kılıfa büründürmüştür. Tarihi süreçte fütüvvet teşkilatının resmi bir hüviyetkazanması ise Abbasî halifesi Nâsır li-Dînillâh dönemine rastlamaktadır. Fütüvvet birliklerini büyük birgüç olarak gören Halife, bu teşkilat aracılığıyla devletin siyasi ve sosyal açıdan otoritesini tekrar sağlamayıhedeflemiştir. Bu minvalde merkezi idareden yoksun ve zaman zaman isyan hareketlerine kalkışan fütüvvetgruplarını bir araya getirerek fütüvvetin bir teşkilat ve devletin resmi bir kurumu hâline dönüşmesinisağlamıştır. Halife Nâsır’a pek çok yönden danışmanlık yapan Şihâbeddin Ömer es-Sühreverdî’ninfütüvvetin teşkilatlanmasındaki katkısı müsellemdir. Sühreverdî, Halife Nâsır nezdindeki itibarı dolayısıylafütüvvetin kurumsal bir boyut kazanması adına gerçekleştirilen faaliyetlerde elçilik vazifesi görmüştür.Ayrıca fütüvvetin temel prensiplerini açıkladığı ve teorik bir zemin inşa etmeye çalıştığı Risâletü’l-fütüvveadlı eser İslam coğrafyasında fütüvvete dair telif edilen ilk nizamnâme hükmünde değerlendirilmektedir.Bu çalışma, dönemin siyasî, dinî ve sosyokültürel arka planı doğrultusunda Ahiliğin temelini oluşturan fütüvvetyapısını ele almayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda fütüvvetin kurumsallaşması sürecinde ortaya konan faaliyetlerve Halife Nâsır ile Şihâbeddin Ömer es-Sühreverdî’nin bu süreçteki merkezi yeri tespit edilecektir.Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Fütüvvet, Ahilik, Halife Nâsır, Şihâbeddin Ömer es-Sühreverdî.