TÜRK SAZ ŞİİRİNDE ESNAF DESTANLARI VE AHİLİK KÜLTÜRÜNE KATKILARI CRAFTSMAN EPICS IN TURKISH SAZ POETRY AND CONTRIBUTIONS TO AKHI CULTURE

Türk saz şiiri; kökleri Müslümanlık öncesi ozan-baksı geleneğine dayanan, yüzyıllar içerisinde Türkistancoğrafyasının değişik kültür ortamlarından ve sanat çevrelerinden beslenerek gelişen ve 14. yüzyıldan itibarenAnadolu’da ilk örnekleri tespit edildikten sonra 16. yüzyıldan itibaren de sistemli bir şekilde takip edilebilen, ozamandan beri de Anadolu’da âşık-sanat ortamlarından beslenerek kendine özgü bir üslûp ve şekil kazanarakgünümüze kadar gelebilen köklü bir gelenektir. Destan türü de bu gelenek içerisinde hem âşık şiirinin ilkörneklerinden olması hem de âşıkların büyük rağbet gösterip sanatlarını icra ettikleri hece vezni, uzun hacmive hikâye etme esası üzerine kurulan önemli bir türdür. İlk örneklerinde geçmişte yaşanan tarihî bir olayınişlendiği destanlar zaman içerisinde iktisadî ve sosyal hayat, sel, yangın, kuraklık afet, kıtlık, hayvanlar,günlük hayat, vb. değişik konular etrafında da söylenmeye başlanmış ve alanı genişlemiştir. Bu bağlamdaortaya çıkan destan çeşitlerinden biri de “Esnaf Destanları”dır. Esnaf destanları; âşıkların kendi başlarındangeçen çoğu zaman bir hikâyeden yola çıkarak belirli meslek ve esnaf gruplarının ve bunların ustalarının elealındığı manzum ürünlerdir. Bazen, sadece bir meslek (esnaf) etrafında söylenebilen esnaf destanları çoğuzaman da birçok esnaf ve meslek grupları etrafında söylenmişlerdir. Bu destanlarda belirli bir meslek koluve onun ustası ile ilgili aksaklıklar; taşlama ve mizah üslûbu görülürken çoğu zaman da âşığın hayattabir işte tutunamaması ve her girdiği işte başarısız olması hikâyesi konu edilmektedir. Esnaf destanlarındadevrin, sosyokültürel özellikleri, esnaf ve meslek gruplarının toplum hayatındaki yeri, esnaflığın ve meslekerbabının esasları, esnafların görevleri, devrin esnaflara verdiği önem, esnaflardan bekledikleri, mesleklerinhalk nazarındaki yeri, destanın söylenmesine vesile olan trajikomik olaylar; nasihatname, taşlama, mizah, vb.anlatım yollarıyla ele alınmıştır. Ahilik teşkilatının bir esnaf teşkilatlanması olmasından hareketle âşıkların buşiir türüne kayıtsız kalmadıkları, hatta özellikle rağbet ettikleri söylenebilir. Bu bağlamda Türk saz şiirindebirçok esnaf destanı tespit edilmiştir. Bu çalışmada; destan türünün özellikleri, çeşitleri, esnaf destanlarınınTürk saz şiiri içerisindeki yeri, Türk saz şiiri içerisinde tespit edilen esnaf destanlarının özellikleri, künyeleri,örnekleri, bu destanlardaki işlenen meslekler ve bunların toplum hayatlarındaki yerleri konu edilmektedir.Anahtar Kelimeler: Ahilik, Türk Saz Şiiri, Destan, Esnaf Destanı, Meslekler.