PÎR-İ PEHLEVÂNÂN MAHMÛD-I PÎRYÂR-I VELÎ, HAYATI, MENKIBELERİ VE ESERLERİ PĪR OF THE WRESTLERS MAHMŪD-I PĪRYĀR-I VALĪ, HIS LIFE, LEGENDS AND WORKS

Evliya Çelebi meşhur Seyahatnâme’sinde güreşçi pehlivanlardan bahsederken pirlerinin “Hazret-i Mahmûd-ıPîryâr-ı Velî” olduğunu zikreder, fakat “Hazret-i Hamza kemer-bestesi” olduğu bilgisi dışında hakkındapek bir bilgi vermez, hatta mezarının nerede olduğunu da zikretmek ister fakat muhtemelen bu bilgiyeulaşamadığından dolayı ilgili satırda yerini boş bırakır. Türkçe modern araştırmalarda da söz konusu şahsınhakkında derli toplu bir bilgi bulunmamakta, hatta zaman zaman yanlış bilgilerle de karşılaşmak mümkün,oysa hem tarihî-menkıbevî kaynaklarda hem Türkiye dışında yapılan araştırmalarda küçümsenmeyecekderecede bilgi mevcuttur. Bu makalede 13.-14. yüzyıllarda yaşamış ve hâlâ geleneksel güreş sporcularınınpiri ve mürşidi olarak bilinen Pehlevan Mahmûd-ı Pîryâr-ı/Pûryâ-yı Velî’nin hayatı, menkıbeleri ve eserleriele alınmış ve bu konulardaki tartışmalar değerlendirilmiştir. Varılan sonuçlarda Pehlevan Mahmûd’un 13.yüzyılın ortalarında Harezm’in Hive şehrinde doğduğu ve 14. yüzyılın ilk çeyreğinde aynı şehirde vefatettiği saptanmıştır. Ayrıca mezarının Azerbaycan’ın Hoy şehrinde bulunduğuna dair iddiaların temelsizolduğu ortaya konmuştur. Makalede keza Pehlevan Mahmûd’un adının ayrılmaz bir parçası olan ve hattaçoğu zaman adının yerine kullanılan “Pîryâr-ı/Pûryâ-yı Velî” lakabı da ayrıntılı bir şekilde ve en eskikaynaklardan hareketle incelenmiş ve bu konudaki farklı görüşler ele alınmıştır. Kimi kaynaklar bu adın birlakap olduğu tezi üzerinde dururken kimi kaynaklar da aslında bu adın Pehlevan Mahmûd’un babasının adı olduğuve zamanla oğlu Mahmûd’un adı ve lakabı olarak kullanıldığı tezinde ısrarcı. Bu husus gizemini hâlâ korumakta!Anahtar Kelimeler: Mahmûd-ı Pîryâr-ı Velî, Pûryâ-yı Velî, Güreş Tekkeleri, Pehlivanlık, Melamilik,Tasavvuf, Fars Edebiyatı, Harezm.