Tasavvuf Düşüncesinde Servi Ağacı ve Türk-İslam Sanatındaki Yansımaları
Main Article Content
Özet
Dünya kültürlerinin ortak sembolleri arasında yer alan ağaç kültü İslam öncesi Türk kültür dünyasında da yüzyıllar boyunca varlığını sürdürmüştür. İslam dinini kabul ettikten sonra eski yaşamlarını, alışkanlıklarını ve dinî adetlerini nesiller boyunca korumuş olan Türkler kutsal ağaç kültünü de sonradan benimsedikleri İslam dini çerçevesinde yeni bir anlayışla yorumlayarak kültürel havzalarında korumayı sürdürmüşlerdir.
Türk-İslam bezeme sanatı içinde her alanda görülen servi ağacı motifinin kaynağına inildiğinde bir taraftan İslam öncesi Orta Asya Türk kültüründeki “hayat ağacı” kültü, diğer taraftan Türk sanatının yayıldığı geniş coğrafyada yer alan yerli uygarlıklardan miras kalan sanatsal değerlerden beslendiği anlaşılmaktadır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ile birlikte Kuran-ı Kerim’deki “kutsal ağaç” veya “cennet ağacı” kavramı ile özdeşleşerek tasavvuf düşüncesinde yeni ikonografik anlamlar kazanan servi ağacı, bir tefekkür sanatı olan Türk-İslam bezeme sanatı repertuvarında kaynağını tasavvuf düşüncesinden alan zengin ikonografik anlamları ile ön plana çıkmıştır. Servi ağacı motifi çeşitli şekil ve form özellikleri ile üzerinde yer aldığı sanat eserlerine estetik bir görünüm kazandırmanın yanı sıra zengin ikonografik anlamları ile mistik bir dünyayı da gözler önüne sermiştir.
Bu çalışmamızda İslam öncesi Orta Asya Türkleri arasında kutsal kabul edilen ağaçlardan birisi olan servi ağacının Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra Türk-İslam tasavvuf düşünce sistemindeki yeri ve Türk-İslam sanatına yansımaları üzerine örnek eserler ışığında değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Servi, İkonografi, Tasavvuf, Türk-İslam sanatı.
Türk-İslam bezeme sanatı içinde her alanda görülen servi ağacı motifinin kaynağına inildiğinde bir taraftan İslam öncesi Orta Asya Türk kültüründeki “hayat ağacı” kültü, diğer taraftan Türk sanatının yayıldığı geniş coğrafyada yer alan yerli uygarlıklardan miras kalan sanatsal değerlerden beslendiği anlaşılmaktadır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ile birlikte Kuran-ı Kerim’deki “kutsal ağaç” veya “cennet ağacı” kavramı ile özdeşleşerek tasavvuf düşüncesinde yeni ikonografik anlamlar kazanan servi ağacı, bir tefekkür sanatı olan Türk-İslam bezeme sanatı repertuvarında kaynağını tasavvuf düşüncesinden alan zengin ikonografik anlamları ile ön plana çıkmıştır. Servi ağacı motifi çeşitli şekil ve form özellikleri ile üzerinde yer aldığı sanat eserlerine estetik bir görünüm kazandırmanın yanı sıra zengin ikonografik anlamları ile mistik bir dünyayı da gözler önüne sermiştir.
Bu çalışmamızda İslam öncesi Orta Asya Türkleri arasında kutsal kabul edilen ağaçlardan birisi olan servi ağacının Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra Türk-İslam tasavvuf düşünce sistemindeki yeri ve Türk-İslam sanatına yansımaları üzerine örnek eserler ışığında değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Servi, İkonografi, Tasavvuf, Türk-İslam sanatı.