Şeyh Safiyyüddin-İ Erdebilî’nin Etnik Kökeni ve İnancı Hakkında Bazı Değerlendirmeler

Safevî tarih yazımında Safevî tarikatının kurucusu Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’nin Sünni (Şafi) olduğu kabul edilmiş, Safevî tarih yazımı genellikle bu tez üzerine oturtulmuştur. İbn Bezzaz tarafından kaleme alınan Safvetü’s-safâ adlı eser temel alınarak yapılan bu tarih yazımı akademi camiasında büyük ölçüde kabul görmüştür. Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’yi önemli bir inanç önderi olarak gören Alevi geleneği bütünüyle reddedilmiştir. Bu çalışmada Safevî Devletinin kurucusu Şah İsmail’in atası olan Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’nin hangi mezhebe bağlı olduğu araştırılmıştır.
Safvetü’s-safâ temelli bu tarih yazımının dışında, bazı farklı görüşler ileri sürülse de, bunlar sağlam kaynaklara dayandırılmamıştır. Akademik camiada genel kabule ulaşmış Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’nin Sünni olması görüşü dışında bir ihtimal olarak Şeyh Safî’nin Şiî olduğunu ancak takiyye yaparak yani inancını saklayarak asıl inancını açıklamadığını dile getiren araştırmacılar da olmuştur. Bazı araştırmacılar ise Safevî tarikatındaki Şii inançların açığa çıkmasının Safîyyüddin-i Erdebilî’nin torunu Hoca Ali zamanında başladığını dile getirmiştir.
Çalışmada önce Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’nin hangi mezhebe bağlı olduğu Safvetü’s-safâ özelinde tartışılmış ve Şeyh Safî’nin Sünni gösterilmesindeki temel dayanakların eleştirisi yapılmıştır. Bu aşamadan sonra Sultan Mahmud Geylânî’nin ‘Akâ’id-i Evliyâ’-i Seb’a isimli eserinde ulaşılan yeni bilgilerle konu değerlendirilmiştir. Ayrıca Akâ’id-i Evliyâ’-i Seb‘a’da Alevi yazın geleneğinin merkezinde bulunan Buyrukların izleri sürülmüş, aralarındaki benzerlikler tespit edilmiştir. Çalışmada Şeyh Safîyyüddin-i Erdebilî’nin, irfan temelli bir Şiilik inancına sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar kelimeler: Şeyh Safî, Safevî, Sünni, Şii, Alevi.