(Uşak) Karaca Ahmet Sultan Türbesi’ndeki Tavus Kuşu Motifi ve Türbede Gerçekleştirilen Halk İnanışları

Karaca Ahmet Sultan Türbesi, Uşak İli Ulubey İlçesi Karaca Ahmet Köyü’ndedir. Türbe, Gözcü Karaca Ahmet olarak da bilinen, Anadolu pirlerinden Karaca Ahmet Sultan’ın makam türbelerinden biridir. Altıgen planlı türbe, sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülüdür. Türbenin giriş kapısı üzerinde bir hayat ağacının iki yanına ayna usulü simetrik olarak yerleştirilmiş iki tavus kuşu figürü işlenmiştir. Antik çağdan günümüze kadar olan süreçte, pek çok kültürde, kuş, simgesel bir figürdür. Bazen öleni öteki dünyaya taşımış, bazen ona eşlik etmiş ya da ölenin ruhu kuşa dönüşmüştür. ruhu kuşa dönüşmüştür. Kuş figürü edebiyat başta olmak üzere çeşitli sanat dallarının bezeme repertuarında sevilerek kullanılan bir motif olmuştur. Bu çalışmada Karaca Ahmet Sultan Türbesi’nde yer alan tavus kuşu motifi ele alınarak, Türk kültüründeki ve ikonografisindeki yeri değerlendirilmekte; söz konusu motifin köken ve ikonografik anlamı üzerinde durulmaktadır. Avrasya hayvan üslubunda şaman ve astrolojik sembollere dayanan insan veya hayvan figürlü sanatlar yüzyıllardan bu yana varlığını sürdüre gelmiş olup, Anadolu’nun farklı bölgelerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu geleneğe bağlı figürlü örnekler sivil mimaride çok sayıda görülürken, dini mimaride nadiren ama anlamlı bir şekilde karşımıza çıkarlar. Türbe, ayrıca Karaca Ahmet’in şifacı kimliğine-hekimliğine ithafen çeşitli ritüellerin gerçekleştirildiği bir ziyaret merkezidir. Türbede gerçekleştirilen dedeye bağlanma uygulamalarının, taşıdığı unsurlar sebebiyle İslam öncesi Orta Asya Türk inançlarına dayandığı görülmektedir. Türbeye yapılan ziyaret ve çocuk sahibi olma konusunda beklenen yardım, bu uygulama ve inanışın atalar kültünün bir devamı olduğunu göstermektedir. Ayrıca gerçekleştirilen işlemler sırasında karşımıza çıkan el taşı, tomruk, sandukanın üzerinden alınan tülbent, dilek taşı gibi nesnelerin benzer kullanımları, İslam öncesi Türk uygulamalarında da görülmektedir. Türbede gerçekleştirilen uygulamalar sırasında okunan sure ve dualar ile kılınan namaz, geleneksel Türk dini ve İslam öncesi Türk inanışlarına dayalı uygulamalara, İslami bir karakter kazandırıldığını ve bu şekilde uygulamaların günümüze kadar devam ettirildiğini göstermektedir. Türbedeki bu liturjik objeler ve tavus kuşu motifi hem Karaca Ahmet’in görsel yadigarları hem de iyileştirici ve koruyucu özelliğe sahip güçlü araçlar olarak işlev görmektedir. Bu özellikleriyle de gerek psikosomatik gerek Batıni düzeyde, türbeyi ziyaret eden kişinin manevi gelişimine katkıda bulunuyor ve kutsalın alanıyla temas kurma arzusuna da yardımcı oluyordu. Anahtar Kelimeler: Uşak, Türbe, Karaca Ahmet Sultan, Tavus Kuşu, Bezeme.