Dedelik Hizmetinin Performans Teori Bağlamında Değerlendirilmesi

 Kadim medeniyetler temelinde eski Türk inançlarından ve İslam’ın özgün yorumlanmasından beslenen Alevi geleneği, Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde pek çok işlevi yerine getirmiş ve Türk kültürünün en sadık mirasçılarından biri olarak günümüze kadar gelmiştir. Hz. Muhammed’in ve onun ehlibeytinin yolundan giden bu gelenek; dine bakış açısı bakımından heterodoks, oluşum ve kaynaklar bakımından senkretik bir yapı arz eder.
               Cem, Alevilerin ibadet olarak kabul ettiği bir seromoniler bütünüdür. Alevilere göre inancın özünü yansıtan performansa dayalı bir ibadet şeklidir. Cemler, ortamın farklılaşmasıyla farklılıklar gösterir. Bu durum da her cem ortamını kendi içinde özel kılmaktadır. Cem ortamının en belirleyici öğelerinden biri dedelerdir. Alevilikte Peygamber soyundan geldiğine inanılan bu şahsiyetler, cem törenlerinin hem yöneticisi hem anlatıcısı konumundadır. Bu açıdan cem törenlerinin performansı büyük ölçüde dedelere bağlıdır. 
Son yüzyılın modern folklor yöntemlerinden biri olan “Performans Teori”ye göre, bir halk yaratısının tüm yönleriyle incelenip anlamlandırılabilmesi için icra edildiği şartların da göz önünde bulundurulması gerekir. Bu bilgiler ışığında, gösterim kaynaklı tüm halk ürünlerinin Performans Teori ile incelenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Makalemiz, tamamen icraya dayalı bir ibadet şekli olarak kabul edilen cem törenlerinde anlatıcı/yönetici konumunda bulunan dedelerin, performansa olan etkisini ortaya koyan bir çalışmadır. Makalemizde gözlemleme fırsatı bulduğumuz on beş cem örneğinde dedelerin etkisi “Performans Teori” ışığında karşılaştırılacaktır. Dedenin sınıflandırdığımız özelliklerine göre Cem performansının farklılaşması analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler:  Performans Teori, Dedelik Hizmeti, Alevilik, Cem İbadeti