Cem Ritüellerinde Kültürel Bellek Oluşturma

ÖzTarihsel bir varlık olan bireylerin ve toplumların yaşadıkları “geçmiş”, “şimdi” ve bunlara dayalıolarak yaşayacakları “gelecek”, onların varlık alanında var olma biçimlerini belirler. Bu süreçiçinde bilinçli ya da bilinçsiz edinilen ve özümsenen bilgiler; bunları dış dünyaya yansıtmabiçimleri ve üretimleri, kültürlerini oluşturur. Sürecin devamlılığını sağlayan şey, öğrenilmiş yada yaşanmışlıkların bilgilerini depolama, tutma ve hatırlama yetisi olan “bellek”in işlevselliğidir.Bellek, geçmişin “şimdi”si; “şimdi” yarının belleğidir.Anadolu kültüründe özgün bir yapıya sahip olan Alevilik, sözlü kültür yoluyla inanç ve öğretileriniasırlardır devam ettirebilmiştir. Kültürel kimliklerinin günümüze kadar canlı kalabilmesinde, cemritüellerindeki söz, davranış, müzik ve söz eşliğinde gerçekleştirilen samah, orta oyun benzeriritüeller önemli rol oynar. Ritüellerde yapılan kodlamalarla oluşturulan kültürel bellek aracılığıylakültürel kimlik aktarımı sağlanır.Bu çalışmanın temel amacı kültürel kimlik aktarımını sağlayan unsurları ortaya koymak;ritüellerinnasıl yapıldığı ayrıntısına girmeden, içerik aktarımında ve yerleştirmede “anıştırma” aracı olananlamsal kodlamaların neler olduğunun tespitini yapmaktır. Çalışmanın sınırlılığı, Alevilik öğretisive inançlarına ilişkin anlamsal kodlamalardır.Bu çalışmaya 1998 yılında yapılmış olan alan araştırmasına dayalı Balıkesir Kongurca ve TürkaliKöyü Tahtacıları üzerine yapılan Doktora Tezi kaynaklık etmiştir. Doktora tezinde, Kongurca veTürkali özelinde elde edilen bulgular, bölgesel farklılıklar gösterse de Alevi - Türkmen-Tahtacıkültürünün inançsal ilkelerini sürdüren bir yapı sergilemektedir. Bu anlamda Alevilikte “Yol birsürek bin bir” deyişine de bir örnek teşkil etmektedir; yanı sıra kültürel bellekte varolan kültürelkimliğin geleceğe aktarımında ve kültürel belleğin devamını sağlamada kullanılan en yaygın ve etkiliyöntemlerin “ritüel” ve “müzik” olduğu sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kültürel kimlik, Ritüel, Mit, Alevilik, Tahtacı, Hz. Ali, Kerbelâ, Kırklar Cemi