Geçiş Ritüeli Olarak Kızılbaş Türkmenlerde Çub-ı Tarik (Değnek Vurma) Geleneği

Kızılbaş Türkmenler, Safevi Devleti’nin kuruluşunda mühim rol oynayan konar göçer kabilelerdir.Anadolu, Suriye ve İran topraklarında çeşitli devletlerin egemenlikleri altında yaşayarak farklı kültürlerleetkileşim içerisinde olmuşlardır. Geleneksel inançlarını sürdüren Kızılbaşların değnek vurmageleneği tarihi süreçte farklı amaçlarla uygulanmıştır. Bu tarz geleneklere mitolojik köken inşaedilmeye çalışılması kurumsal inanç sistemlerinden bağımsız yaşayan tüm geleneksel toplumlardagörülmüştür. Mitolojik öğeler barındıran ve Kızılbaşların sosyal hayatlarında önemli bir yer kaplayanbu gelenek çalışmamızda geçiş ritüeli bağlamında değerlendirilmiştir. Kızılbaşların cem törenlerindeçeşitli amaçlarla uyguladıkları değnek vurma, Kızılbaş kabilelerin kutsal saydıkları ve Safevi etkisialtında yazılan ‘Buyruk’ adlı kitaplarda anlatılmıştır. Değnek vurma, özellikle Kızılbaş Türkmenlerdemitolojik öğelerle özdeşleştirilerek Hz. Ali ile irtibatlandırılmıştır. Kızılbaşların temel yazılıkaynaklarından olan bu kitaplarda değnek vurmanın nasıl ve ne şekilde yapılacağının yanı sıra hangiamaçlar için uygulanacağı da açıklanmıştır. Bu çalışmada Kızılbaşların yaşamlarında önemli bir yeresahip olan ve cem törenlerinde bir geçiş ritüeli şeklinde uygulanan değnek vurma geleneğinin tarihisüreçte geçirdiği değişimler anlatılarak Kızılbaşlar için önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buyapılırken öncelikle Kızılbaşlardan bahsedilerek Safevilerin Şiileşmesinde oynadıkları tarihi roldenbahsedilmiştir. Daha sonra geçiş ritüeli ve kültürel değişimin nasıl olduğunun üzerinde durulmuştur.Kızılbaşların kutsal kitaplarından olan ‘Buyruk’ adlı kitaptan derlenen ve değnek vurmanın mitolojikkökenine ışık tutan anlatılardan yola çıkarak bu geleneğin Kızılbaş Türkmenler arasındaki önemiortaya konulmaya çalışılmıştır.