Hacı Bektaş-ı Veli Öğretisinde Aklın ve İlmin Yeri

Hacı Bektaş-ı Veli, İslam dinini günün koşullarına göre yorumlayan bir Türk sufisidir. Makâlât adlı eserinde yer alan “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi kâmil insan yetiştirmenin basamaklarını gösteren bir program niteliği taşımaktadır. Hacı Bektaş-ı Veli’nin bu eserinde “akıl” ve “ilim” kavramlarına da yer verilmiştir. O “İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır” sözü ile ilmin önemini en veciz bir şekilde ortaya koymuştur. Bu çalışmanın amacı, bu öğretiye göre akıl-ilim ilişkisinin önemini ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla Hacı Bektaş Veli’nin Makâlât’ı ve farklı kaynaklar taranarak insan yaşamında aklın ve ilmin önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmanın yöntemi doküman taramaya dayalıdır. Araştırmanın yöntemine uygun olarak Hacı Bektaş Veli’nin Makâlât’ı ayrıntılı olarak taranmış, akıl ve ilim ile ilgili kısımlar çıkarılmıştır. Bazı yerlerde metnin orijinali değiştirilmeden verilmiştir. Makâlât’ta akıl ve ilim kavramları bir takım benzetmelerle ele alınarak işlenmiştir. Ona göre akıl yeryüzünde Allah’ın terazidir. İman da akıl üzeredir. Aklın üç koruması: sabır, utanma ve kanaattir. İlim üçtür: muhkem ayetler, kesin farzlar, bunların dışındakilerdir. Hacı Bektaş Veli ilim öğrenmeyi ibadet etmekten öncelikli görmektedir. Yani Şeriatın ikinci makamı ilim öğrenmektir. Öyleyse ilim adamlarına da saygılı olmak gerekir. Hacı Bektaş Veli öğretisi, onun akla ve ilme ne kadar verdiğini göstermektedir. O bir bakıma Türk-İslam inancının bir sentezini yaparak günümüz İslam anlayışına da ışık tutmaya çalışmıştır.