Türkmen Kültüründe Deve ve Develerin Piri Veyis Baba

Türkmenistan’da ve dünyanın çeşitli bölgelerine yayılmış Türkmenlerin hayatında iki hayvanın çok kıymetli bir yeri vardır. Bunlardan biri at, diğeri devedir. Çoğunlukla göçebe bir yaşam süren Türkmenler, bu kültürüne fayda sağlaması, dayanıklı olması, birçok fonksiyonu icra etmesi açısından deve kullanırlar. Yaşamlarının önemli bir desteği ve besin kaynağı olan deve, tüm Türk dünyası boylarının ortak kültüründe olduğu gibi Türkmenler için de atasözü, masal, efsane ve destan başta, birçok halk kültürü ürününün konusunu tekil etmiştir. Türkmen kültüründe bereket sembolü olan deve ile ilgili birçok inanış da mevcuttur. Mitolojik bir hayvan da olan devenin Türkmen inanışındaki piri Veyis Baba’dır. Aslında Veyis Baba, tarihi bir şahsiyet olup, Yemenli Müslüman deve çobanı, Veysel Karanȋ’dir. İslamiyet’i seçmiş Türk boylarında Hz. Muhammet Peygambere (sav) duyduğu sevgi ile şöhret bulmuş Veysel Karanȋ çok ilgi görmüş, deve çobanı olduğu için develerin iyesi sayılmıştır. Birçok Türk boyunda iye işlevi ile görülen Veysel Karanȋ adı, Türkmenlerde Veyis Baba, Kırgızlarda Oysul Ata ve Kazaklarda Oysıl Qara şeklinde kullanılır. Develerin koruyucusu olarak Veyis Baba’nın Türk dünyasında adı ve temel işlevi aynıdır. Ancak bazı Türk boylarında boya özgü coğrafi farklılıklardan ötürü kendi kültür çemberi içerisinde kısmi farklılıklar da mevcuttur. Bu incelemede, Türkmenlerde ve diğer Türk boylarında deve adı karşılığında kullanılan kelimelerin ne olduğu ve develerin iyesinin adları belirtildikten sonra Türkmen atasözleri ve efsaneleri başta olmak üzere kültürdeki yeri değerlendirilmiştir.