Bektaşi Nefesleri Özelinde Gökalpçi Hars-Medeniyet İkiliğine Eleştirel Bir Bakış

Erken Cumhuriyet dönemi kimlik ve kültür politikalarına yön veren temel paradigma Osmanlı medeniyetiyle Türk kültürü arasında keskin bir karşıtlık olduğunu varsayan Gökalp’in hars-medeniyet ayrımına dayanmaktadır. Medeniyet ve hars daireleri arasındaki geçişkenliği yok sayma, karşıtlığı abartma eğilimindeki Cumhuriyet elitleri Türk kültürünün Şark- Osmanlı medeniyetiyle uyumsuz, Batı medeniyetiyle uyumlu yanlarını vurgulamıştır. Bunun en çarpıcı örnekleri, Osmanlı müziğini dışlayan ve Batı tekniğini esas alan yeni bir Türk müziği yaratmayı amaçlayan Musiki İnkılabı sırasında gözlenmiştir. Musiki İnkılabı’nı savunan kimi yazarlar Anadolu’daki bazı türkülerin ve Bektaşi müziklerinin Türklerin hakiki müziği olduğunu ileri sürmüş, bunlarla Batı müziği arasında Osmanlı müziğine kıyasla daha çok benzerlik olduğunu kanıtlamaya çalışmışlardır. Hâlbuki Bektaşi nefesleri, birbirine zıt olduğu varsayılan medeniyet ve hars unsurları arasında çok zengin bir alışverişin olduğunu göstermektedir. Bu açıdan Bektaşi nefesleri, Osmanlı kültür dünyasında birbirine zıt ve birbiriyle ilişkisiz iki edebiyat, iki müzik ve iki din olduğunu varsayan Gökalpçi modeli yanlışlamaktadır. Bu makale Bektaşi nefeslerinin dini, edebi ve müzikal açıdan hars-medeniyet ikiliğini sarsan yanlarını ön plana çıkartmayı amaçlamaktadır.