Sâatî’nin Alevîlik / Bektaşîlik Risâlesi

Özet Bu çalışmada Sâatî’nin Alevîlik/ Bektaşîlik risâlesi tahlil edilmiş, daha sonra risâlenin çe- virisi (Ek 1) ve iki sayfa aslı (Ek 2) makalenin sonuna ek olarak verilmiştir. Böylece risale dil, edebiyat, sosyoloji, felsefe ve ilâhiyat alanlarında inceleme yapacak başka araştırmacılara sunulmuştur.  Risale, Milli Kütüphane  Yazmalar Koleksiyonu’nda  Yz. A. 3195 numara ile yer almaktadır. Eserin dili Osmanlı Türkçesi olup Hicrî 1275 (Milâdi 1858) yılında istin- sah edilmiştir. Risâlenin yazarı, birinci sayfasının baş kısmında yer alan “Hû” ile “Bi-İsmi Şâh-ı Yezdân” tâbirleri arasındaki “Hâzâ Kitabu Sâatî-i Bektaşiyyi’l- Alevîyyi’l- Hüseyniyyi’l- Câferî” ibaresine göre, Sâatî adlı bir müelliftir. Sâatî, Osmanlı Tezkire yazarlarından Hasan Çelebi’ye göre Anadolu’da, Beyâni’ye göre Germiyan’da,  Latifî’ye göre İstanbul’da, Âşık Çelebiye göre ise Bolvadin’de doğdu. Asıl adı Mehmed’dir.  Sâatî, tefsir ve hadis sahalarında üstatlık derecesinde bir ilme sahip oldu. Diyar diyar gezip câmilerde vaaz verdi. Hiciv ve hezel sahasında çok şiiri vardır. Firakî hakkında 1000 beyit yazmıştır. Sâatî’nin bu “Alevîlik- Bektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” Risâlesi, Şeyh Ali Baba’nın bendesi, Mûsîka-i Sultânî’nin çerağı es-Seyyid Ahmed Tevfik tarafından 1858 yılında istinsah edilmiştir. İncelemeye tâbi tuttuğumuz ve makalenin sonuna Osmanlı Türkçesi aslı ile birlikte yeni Türk harflerine çe- virisini eklediğimiz risale, istinsah nüshadır. Söz konusu nüsha, Milli Kütüphane’de “Eski Yazmalar” koleksiyonunda  yer almakta olup risâlenin aslına ulaşılamamıştır. Eser, koyu kahverengi meşin bir cilt içerisinde, dış boyutları itibariyle 19,2 x 12,5 cm.(iç 16,5 x 10.0 cm) ölçülerindedir. Risale, suyolu filigranlı 14 yaprak olup yazılı sayfalardaki numaralarına göre 27 sayfadır. Son sayfa dışındaki sayfalar 16 satır halinde rıka yazı ile yazılmıştır. Son sayfaya risâlenin istinsah yazarı hakkında bir zeyl eklenmiştir. İstinsah müellifi tarafından “Alevîlik- Bektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” kitabı olarak tanımlanan  risâlede, İslam tarihinin panoramik bir görüntüsü içinde “Alevîlikte Ali” tasvir edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Alevi, Bektaşi, Risale, Sâatî, Ali Baba, Seyyid Ahmed Tevfik SÂATÎ’S ALEVISM/ BEKTASHISM TREATISE AbstractThis study is composed of the analysis of Sâatî’s treatise on Alevîsm/ Bektashim followed by the appendices namely the treatise in the original and its translation. Thus, the tractate is ready for the researchers that will conduct research in the areas of language, literature, sociology, philosophy and theology. The original copy of the tractate is in the National Library Manuscripts Collection, with the number Yz. A. 3195. The work was copied in AH 1275 (Christian era 1858) with the Ottoman Turkish being the language of the work. The author of the pamphlet is named Sâati, according to the data provided in the first part of the first page of “Hâzâ Kitabu  Sâatî-i Bektaşiyyi’l- Alevîyyi’l- Hüseyniyyi’l-  Câferî”,  between the phrases “Hu” and “Bi-İsmi Şâh-ı Yezdân”. Sâati was born in Anatolia according to Hasan Çelebi, one of Ottoman Tezkire writers, in Germiyan according to Beyani, in Istanbul ac- cording to Latifî, and in Bolvadin according to Âşık Çelebi. His original name is Mehmed. Sâatî, reached degrees of mastery in the areas of Qur’an commentary and hadith sciences. Sâatî traveled to various regions and preached in mosques. He has a lot of poems in the fields of satire and parody (comic poem). He wrote 1000 couplets about Firakî. This “Alevîlik- Bektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” treatise of Sâatî was copied in 1858 by al-Sayyid Ahmed Tevfik, who is Sheikh Ali Baba’s servant abd Musika-i Sultani’s apprentice. The article stud- ied here is in Ottoman Turkish. Iit is presented in the new Turkish alphabet. The translation of the treatise added in the end is the copy of the original. This copy is in the collection of “Old Manuscripts” in the National Library, and the original pamphlets could not be reached. The work is in a dark brown leather cover, with the outer dimensions of 19.2 x 12.5 cm. (interior 16.5 x 10.0 cm). The treatise, which has 14 waterway watermark, with 27 pages ac- cording to the numbers written on pages. The texts on the pages have 16 lines written in rıka form except the last page. An endorsement  was added to the last page about the author of the pamphlet’s copy. In the tractate, which is described as “Alevîlik-Bektashîlik-Hüseynîlik- Caferîlik” by the author, Ali in Alevîsm has been portrayed in a panoramic image of the his- tory of Islam. Keywords:  Alevi, Bektashi, Tractate, Sâatî, Ali Baba, Sayyid Ahmed Tevfik