Duvazlar/Duvazimamlar Üzerine Müzikâl Bir Çerçeve

ÖzetAlevi- Bektaşi kültüründe önemli bir yere sahip olan ve sözlü gelenek içinde günümüze kadar aktarılan duvazların çoğunlukla şiir metinlerinin çalışılmasının yanında notalanarak kayıt altına alınıp ve icrâ ortamı içinde değerlendirilerek müzikâl olarak incelendiğini söyleyemeyiz. 1990’lı yıllar itibariyle ticari amaçla özel müzik sektöründe ve ayrıca yayın organlarında yer almaya başlayan duvazların, günümüzde icrâ ortamı olan ve değişim yaşayan cemlerde ve cemlerin dışında da icrâ edilmesi ve geleneksel yapısından uzaklaştırılması tehdidi ile karşı karşıya bulunmaktayız. Bu noktada süreklere, ocaklara özgü olan duvaz gibi miraçlama, semah, tevhid vb. formların icrâ ortamları dikkate alınıp notalanarak kayıt altına alınması gerekmektedir. Anadolu’dan Balkanlar’a kadar uzanan bir çizgide yaşamış ve yaşamakta olan duvazlar, Alevilikte yer alan “yol bir, sürek binbir” deyişine paralel bir şekilde ocaklara, yörelere ve süreklere göre çeşitlilik ve zenginlik göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca bunun yanında Alevi-Bektaşi kültürünün ve inanç yapısının çağlar boyunca aktarılmasında etkin bir dinamik olan duvazlar bu kültürü kuşaktan kuşağa aktararak yeni kuşaklar tarafından tanınmasını ve kabul edilmesini sağlaması; bireyin bilinç ve bilinçaltı düzeyde kendi kökleriyle temasını kurması; kültürel unsurları koruyarak metinsel ve ezgisel yönü ile topluluğun geçmiş ve bugünkü durumuna tercüman olması; ezgisel üslup ve içerik bakımından onu yaratan kültürün kalıplarıyla bir bütün oluşturması bakımından da önemlidir. Batıda kültürel antropologlar ve etnomüzikologlar halk şarkılarını kendi kültür bağlamı içinde ve müzikal açıdan incelemişler ve bu yöne dikkat çekmişlerdir. Bunun yanında şimdiye kadar bizdeki çalışmaların metin merkezli olmasından dolayı bu makalede Urfa/Kısas, Gaziantep, Adıyaman, Kahramanmaraş / Nurhak süreğine; Ordu/Gürgentepe Güvenç Abdal Ocağına; Ankara/Çubuk - Çankırı/Şabanözü merkezli ocaklara; Bulgaristan / Razgrad/Kubrat köylerine ait sahada çalıştığımız duvazlardan temsilî seçilmiş on dört örnek üzerinde duvazların müzikâl özelliklerini ortaya koyan müzikal bir çerçeve oluşturulacaktır. Halkbilimsel bir yaklaşımla ana hatlarının belirlemesinin yanı sıra cem düzeni içindeki yerlerine dikkat çekilecektir.Anahtar Kelimeler: Duvaz, müzik, müzikâl özellikleri, cem düzeni, cem düzeni içinde duvazların yeri.