İNANCIN, ŞEKAVETİN VE SİYASETİN ŞEKİLLENDİRDİĞİ BİR ORTA ANADOLU KAZASI: ZÜNNUNABAD

Zünnun kelimesinin bir iskân birimine ad olarak verilmesinin dinî, idarî ve sosyo-kültürel nedenleri bulunmaktadır. Osmanlılardan önce Danişmendli ve Selçuklu idarelerinde kalmış olmasından dolayı Zünnunabad bölgesi önemli bir Türkmen havzası olarak görülebilir. İsim olarak Tanûn-özü’nden Zünnun-özü’ne geçişi de bu minvalde ele alınabilir. Her ne kadar Osmanlı öncesi dönemde kaza olduğu ifade edilse de Amasya havalisine ait ilk dönem tahrir kayıtlarında bu durumu teyit edici bilgiye rastlanılmamıştır. XV. yüzyılın sonlarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar Zünnunabad köyleri Geldiklanabad kazasına bağlı olarak Osmanlı idaresinde yer almışlardır. Bu durum, siyasî, malî, askerî ve özellikle de sosyo-kültürel nedenlerle sık sık şekillenen idarî sınır değişikliklerine yol açmıştır. Yine özellikle mühimme kayıtlarının işaret ettiği şekliyle bölgenin kendine has coğrafî yapısı ve buradaki Kızılbaş ve eşkıya taifesinin çokluğu gibi etkenlerin, daha büyük bir idarî birim içerisinde eritilmesi gibi bir düşüncenin müstakil bir kaza teşkilini sağladığı düşünülebilir. Kazaya ait ilk derli toplu bilgiler 1643 yılı avarız defterinde yer almaktadır. Sonrasındaki hurufat, nüfus ve temettuat defterlerinde de kaza statüsünü koruduğu anlaşılmaktadır. Çalışma, Tanunözü çayı sahası/ havza sınırları içerisinde, bugün mevcut olan yerleşmelerin, kaynakların el verdiği ölçüde geçmişe taşınmasından ibarettir. Sivas, Tokat, Amasya, Çorum üzerinden Canik’e uzanan ulaşım ağı üzerinde yer alan Zünnunabad kazasındaki değişikliklere nelerin sebep olduğu hususu çalışmanın temel saiklerinden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Tespit edilenler arasında bölgedeki Kızılbaş/Alevilerce saygı duyulan önemli bir ziyaretgâh merkezi olan Baba Zünnun türbesi ile hiç şüphesiz Elvançelebi Zaviyesi yer almaktadır. Çalışma temelde iki husus üzerine odaklanmaktadır. Bunlardan birincisi inanç, siyaset ve isyanın gölgesinde şekillenen bir Orta Anadolu kazası olan Zünnunabad’ın uzun erimli iskân ve nüfus yapısının gözler önüne serilmesidir. İkincisi ise daha ziyade Osmanlı arşiv kaynaklarında Alevi/Kızılbaş iskân sahalarına dair bir takip ve tespit incelemesi yapılabilir mi? şeklindeki soruya cevap olacak muhtevadan ibarettir. Bu sebeple Zünnunabad özelinde iskân ve nüfusa dayalı çalışmalarda kullanılan kaynaklar merkeze alınarak bölgedeki Alevi/Kızılbaş varlığının tespit ve takibinin mümkün olup olmadığına dair izahlara yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Zünnunabad, Baba Zünnun, Elvançelebi, Amasya, Geldiklanabad, Tanûn-özü.