GEÇ ÇAĞATAYCA BİR KASİDE: ʿĀṢI ̇ ̄ ’NİN MÜNĀCĀT-I ḤAŻRÄT-İ ĀDÄM’İ

Bu çalışmanın temel amacı Berlin Eyalet Kütüphanesinde Ms. or. oct. 1661 tasnif numarasıyla kayıtlı bulunan ve çoğunlukla isnad başlıklı popüler yazmaları içeren mecmuanın 199-205 sayfaları arasındaki Munācāt-i Ḥażrät-i Ādäm başlıklı şiiri ve onunla ilişkilendirilen isnad metnini araştırmaktır. Araştırma kapsamında öncelikle henüz adlandırılmamış bir türe (isnad) ait olan metinlerin dünya kütüphanelerinde tespit edilen yazmalarını derledim ve bu yazmalarda gözlemlenen türe özgü ortak özellikleri belirledim. Araştırmaya konu edilen şiir ile sonuna eklenen Çağatayca ve Arapça metinlerin yazı çevrimini yaptım ve İngilizceye tercüme ettim. Şiirin şairinin kim olduğu, ne zaman yazıldığı; nazım şekli, vezni ve tarzının ne olduğu sorularına cevaplar aradım ve içeriğine dair bazı değerlendirmeler yaptım. Şiir ve sonrasındaki Çağatayca metinlerin yazım ve ses özellikleri ile söz varlığında geç dönemin izlerini aradım. Bahsedilen araştırmalar sonucunda şu bulgulara ulaştım: İsnad başlığını taşıyan yazmalar on dokuzuncu yüzyıl ila yirminci yüzyıl başlarında Orta Asya’da kaleme alınan ayrı bir halk edebiyatı türüne aittir. Bununla beraber bu türdeki yazmaların bazıları muska metinleriyle bütünleşmiştir. Konu edilen kaside, ʿĀṣı̇̄ mahlasıyla Zafername adlı mesneviyi de kaleme alan Ahmed Ahund tarafından on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında yazılmıştır. Yazmanın içerisinde yer aldığı mecmua ise 13 Şubat 1889 tarihinde, Molla Ahund adlı bir kişi tarafından, Doğu Türkistan bölgesinde kaleme alınmıştır. Kaside nazım şekliyle ve münacat tarzında yazılan şiir aruzun muzari bahrinden alınan mef’ūlu / fā’ilātun / mef’ūlu / fā’ilātun kalıbıyla yazılmıştır. Musammat bir kaside olan şiirin beyitleri iç uyaklarla yedi heceli dörtlüklere dönüştürülebilir. Çağatayca metinlerin imlası, ses özellikleri ve söz varlığı geç dönem metinlerine mahsus yerel unsurlar taşır. Bu yerel ögeler dönemin güney Uygur (Kaşgar-Yarkend) diyalektlerinden kopyalanmıştır. Şiire kutsallık atfedilerek bir isnad metnine dâhil edilmiştir. Şiirle ilişkilendirilen isnad metni, müellifi bilinen bir şiiri içeren tespit edilmiş tek örnektir. Zira isnad metinleri anonim ve mensur ürünlerdir.
Anahtar Kelimeler: Çağatayca, ʿĀṣı̇̄, Münācāt-i Ḥażrät-i Ādäm, Berlin Eyalet Kütüphanesi, Halk, Yazmalar, İsnad.