TURHAL’DA METFUN OLAN EVLİYALARLA İLGİLİ HALK İNANÇLARI VE DEĞİŞİMLER

Bu araştırmanın konusunu, 1708 tarihinde istinsah edilen bir mecmuanın arkasına kaydedilen belgede, Turhal merkez ve civarında metfun evliyalar ile ilgili halk inançları oluşturmaktadır. Çalışma, 1991 ve 2025 yıllarında yapılan iki araştırma ile belgede adı geçen evliyalar hakkındaki bilgileri ve halk inançlarını kapsamaktadır. Amaç; bu belgenin üzerinden üç asır geçmesine rağmen, adları geçen evliyalardan hangilerinin isim olarak bilindiğini, kaç tanesinin mezar veya türbelerinin günümüze ulaştığını ve bunlarla ilgili ne tür halk inançlarının olduğunu belirlemektir. Ayrıca bu iki araştırma arasında geçen 34 yıllık süreçte, bu evliyalara ilişkin bilgiler ve halk inançlarındaki değişimi ortaya koymaktır. Çalışmada Turhal’da metfun olan evliyalara dair halk inançlarını araştırırken, hem kaynak kişilerden hem de literatürden yararlanma yöntemi kullanılmıştır. 1991 ve 2025 yılında yapılan araştırmalara göre; belgede adları geçen ve haklarında birtakım bilgiler verilen Turhal ve çevresindeki evliya mezarlarının büyük çoğunluğunun, aradan geçen uzun zamana rağmen kaybolmadan günümüze kadar ulaşmış durumdadır. İçlerinden bazıları Türkiye Selçukluları, hatta Dânişmendliler döneminden kalması muhtemel olan bu evliya mezarları, günümüzde yatır olarak bilinmektedir. Dolayısıyla her türlü dileğin kabul edildiği, çeşitli hastalıkların şifa bulduğu yerler olarak telakki edilmektedir. Turhal ve çevresinde bu evliyalara halkın büyük sevgi ve saygı duyması, onların manevi etkilerinin hâlâ devam ettiğini göstermektedir. Adları geçen evliyaların çoğunluğuyla ilgili literatüre de giren halk inançları devam etmektedir. 2025 yılındaki araştırmada bazı evliyalarla ilgili halk inançlarında bilgi artışı, mezarları günümüze ulaşmamış bir kaç evliya hakkındaki halk inançlarında ise bilgi kaybı olduğu tespit edilmiştir. Belgede adı geçen 17 evliyanın 8 tanesinin mezarı Turhal merkezde bulunmaktadır. Merkezde Lengerî Baba’nın metfun olduğu yer belli değildir. Turhal’ın dışında ise hakkında bilgi edinilemeyen Gökse Köyü’ndeki Kara Baba Sultan’dır. Gökse’nin nerede olduğu bilinemediğinden dolayı Kara Baba Sultan ile ilgili bir ipucuna ulaşılamamıştır. Çünkü 18. yüzyılın son çeyreğinden sonra bu köyün izine rastlanmamaktadır. Belgede Kirman olarak geçen köyün ismi bugün Eriklitekke’dir.
Anahtar Kelimeler: Halk Bilimi, Halk İnançları, Turhal, Evliya, Yatır.