YESEVÎLİK DÜSTURU VE FÜTÜVVET KURUMUYLA ANADOLU COĞRAFYASINDA ŞEKİLLENEN AHİLİK

Türkistan coğrafyasının pîri Hoca Ahmet Yesevî Türklerin manevi hayatı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Kaleme almış olduğu hikmetlerde açık bir şekilde görüldüğü üzere Ahmet Yesevî Türk kültürünü dışlamamış İslâm kaidelerinin mümkün mertebe yerine getirilmesini öğütlemiştir. Onun mirası Horasan erenleri vasıtasıyla Anadolu coğrafyasına taşınmıştır. Abbasi halifesinin himayesinde resmî bir hüviyet kazanan fütüvvet kurumu, Bağdat’ta iyi bir eğitim gören Ahi Evran tarafından Ahilik ile bütünleştirilmiştir. Diğer Horasan erenleri gibi Ahi Evran’ın da Yesevî düsturunu kendisine şiar edindiği görülmektedir. Türk kültüründen izleri yoğun bir şekilde barındıran Ahilik, fütüvvet ehli kişilere kapısını açmış ahi olmak için birtakım kurallar koymuştur. XIII. yüzyılın ilk yarısında Bizans ve Moğollara karşı savaşan Anadolu Selçuklu Devleti ahilik kurumunun desteğiyle iktisadi hayatını düzenlemiştir. Ahiler yeri geldiğinde kahramanca savaşmış ve zulme karşı direnirken şehit olmaktan geri durmamıştır. Bu çalışmada birincil kaynakların yanında araştırma eserleri de incelenmiş, ahilik kurumunun Anadolu coğrafyasında nasıl şekillendiği, temelini nereden aldığı, devletin ve halkın üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu incelenmiştir. Araştırmada, Ahiliğin sadece ekonomik bir yapılanma değil, aynı zamanda toplumun kültürel ve ahlaki değerlerini koruyan bir sistem olduğu vurgulanmaktadır. Metodolojik olarak tarihsel kaynaklar, telif-tetkik eserler ve literatür taraması yöntemi kullanılarak Ahiliğin Anadolu’daki rolü analiz edilmiştir. Tartışma kısmında, Ahiliğin sadece ticaret erbabını değil, aynı zamanda devletin sosyal yapısını da şekillendiren bir kurum olduğu gösterilmiştir. Bu bağlamda Ahiliğin, Yesevilik ve Fütüvvet ile olan ilişkisi de kapsamlı bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, Ahilik, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda da etkili olmuş, ticaretin ve meslek ahlakının kurallarını belirleyerek Anadolu’da kalıcı bir iz bırakmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ahmet Yesevî, Horasan Erenleri, Ahi Evran, Fütüvvet, Ahilik, Anadolu Selçuklu Devleti.