BÂYEZÎD-İ BİSTÂMİ İLE RUHBÂN HİKÂYESİ VE HİKÂYENİN İKİ FARKLI VARYANTI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Hayatı, tasavvufî kişiliği ve yaratılmışlara, özellikle insana bakış açısıyla birçok hikâyeye konu olan, “sultânü’l-ârifîn” ve “pîr-i Bistâm” unvanlarıyla tanınan Bâyezîd-i Bistâmî, hicri III. yüzyılda yaşamış ilk dönem sufilerindendir. Hem çağdaşlarını hem de kendisinden sonra gelen sufileri derinden etkileyen Bâyezîd-i Bistâmî, coşkulu ve samimi bir aşk anlayışına sahip bir sufi olarak öne çıkar. Klasik Türk edebiyatının manzum ve mensur pek çok eserinde ona atıflar yapılmış; özellikle manevi dereceleri, hâlleri, zühdü, takvası ve aşk anlayışı sıkça vurgulanmıştır. Menâkıpnâmeler, tabakat kitapları ve evliya tezkirelerinde de onun hayatına, felsefesine ve hikmet dolu menkıbelerine geniş yer verilmiştir. Bu hikâyelerden biri, bu çalışmanın konusu olan Bâyezîd-i Bistâmî ve Ruhban Hikâyesi’dir. Hikâye, Bâyezîd ile bir ruhban arasında geçen fikrî mücadeleyi ele alan dinî ve tasavvufî bir metindir. Çalışmada, hikâyenin iki varyantı belirlenmiş ve bu iki varyantın toplamda on bir nüshası tespit edilmiştir. Bu nüshalardan ikisi detaylı analiz için seçilmiştir. Yapılan değerlendirmelerde, istinsah tarihi bulunmayan metinlerin Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde yazıldığı belirlenmiştir. Hikâyenin dil ve muhteva incelemesi gerçekleştirilmiş; iki varyant arasındaki benzerlikler ve farklılıklar detaylandırılmıştır. Özellikle olay örgüsü açısından farklılık gösteren bu iki varyantın, Bâyezîd-i Bistâmî’nin takvasını, zühd yaşamını ve fikrî mücadeleci yönünü ön plana çıkardığı görülmüştür. Bu çalışmada, neşri yapılan hikâye metni ve metinde tespit edilen tematik hususiyetler farklı çalışmalara katkı sunması amacıyla ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Bâyezîd-i Bistâmî, Tasavvuf, Sufi, Hikâye, Metin Neşri.