AHMET YAŞAR OCAK’IN ÇALIŞMALARINDA ANADOLU’DA İSLÂMÎ FARKLILAŞMANIN MESLEKTEN TEMSİLCİLERİ: ‘MARJİNAL SUFİLER’, ‘ZINDIKLAR’, ‘MÜLHİDLER’ PROFESSIONAL REPRESENTATIVES OF ISLAMIC DIFFERENTIATION IN ANATOLIA IN THE WORKS OF AHMET YAŞAR OCAK: ‘MARGINAL ṢŪFĪS’, ‘HERETICS’, AND ‘ATHEISTS’

Anadolu’da İslâm konusu herhâlde en çok İslâmî farklılaşma boyutuyla dikkat çeker. FuadKöprülü’den beri araştırmacıların üzerinde epey mesai harcadığı konu bilhassa söz konusufarklılaşmanın temsilcileri, ayırt edici özellikleri ve kökenleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Farklılığıkarakterize etmek için uygun görülen kavramlar üzerindeki tartışmalar da hâlen canlılığınımuhafaza etmektedir. Ahmet Yaşar Ocak konunun hemen her boyutuyla ilgilenen ve eserlerveren bir araştırmacı olarak bahse konu tartışmaların hemen hepsine muhatap konumundadır.Ocak konuyu hem tasavvufî hem de ilim ehli temsilcileri üzerinden ele alırken İslâmî farklılığınbir tipolojisini de oluşturur. Meslekten temsilciler olarak ele aldığı Kalenderileri marjinal sufilikşeklinde kavramsallaştırırken, Melâmîler, Hamzavîler, Gülşenîler ve ulemadan bazı bireyselçıkışları da Osmanlı döneminin kendi terminolojisiyle, zındıklık ve mülhidlik kapsamındadeğerlendirir. Bu nitelemelerin temel dayanağı olarak da Kalenderîlerde şeriat ve örf dışı tutumve davranışları hatta toplum karşıtlığını, yine Melamilerde şeriata mesafeli duruşu, fakat hemenhepsinde ise farklı boyutlarda da olsa aşırı panteizmi çağrıştıran inanç ve düşüncelerini öneçıkarır. Söz konusu ayırt edici özelliklerin nereden kaynaklandığı meselesini de hem İslâmöncesi inanışların tesiri üzerinden hem de İslâmî dönemdeki uzantıları ile birlikte ve zamaniçerisindeki yeni şekillenmeler çerçevesinde ele alır.