Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine

Alevilik-Bektaşiliğin neliği meselesi zaman zaman tartışma konusu yapılmıştır.  Tarihi geleneğe bakıldığında Alevilik-Bektaşiliğin tasavvufi boyutu ve tarikat örgütlenmesiyle ilişkisini tespit etmek mümkündür. Nitekim Bektaşilik klasik bir tarikattır. Alevilik ise büyük ölçüde Safeviyye tarikatının Anadolu’da dönüşen yeni bir yapılanmasıdır.Alevilik-Bektaşiliğin ontolojik tasavvufi kabulleri vahdet-i vücud (varlığın birliği) felsefesini içerir. Bu itibarla Alevilerin Hak-Muhammed-Ali kabullerini vahdet-i vücud doktrini çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Bu kabullerde Şii etkilere bağlı yorumlar da mevcuttur. Ancak yakın dönemdeki sosyal ve siyasi gelişmelere bağlı olarak Alevilikteki bu kabullerin insan merkezli hümanist bir kabule dönüştüğünü ve kimi zaman aslından giderek uzaklaşıp farklılaştığı gözlenmektedir.Yine Alevi gelenekte tarikat silsilesinin başı, pir olarak kabul edilen Hz. Ali ve Ehl-i Beyt ile ilgili kabullerinde tarihi realiteden uzaklaşıp Anadolu’da kendine özgü bir anlayışa dönüşmüştür. Bu dönüşüme istinaden “Ali’siz Alevilik” tartışmaları yapılmıştır. Yine bu dönüşümün mitsel tezahürü olan Kırklar meclisi, cem törenlerinin ilk kaynağını oluşturur. Aleviler cem törenleriyle ilgili oldukça geniş bir erkân ve âdab kültürü oluşturmuşlardır.Makalede Alevilik-Bektaşiliğin tasavvufi boyutu spekülatif tartışmalara girmeksizin bazı örneklerden hareketle incelenecektir. Bu yapılırken tarihi geçmiş irdelenecek ve günümüzdeki yeni değişimlere işaret edilecektir.