HACI BEKTAŞ VELİ’NİN TASAVVUF DÜŞÜNCESİNDE MARİFET VE ARİFLER MAʿRİFA AND ARĪFS IN THE ṢŪFĪ THOUGHT OF HACI BEKTAS VELI

Hacı Bektaş Veli, Anadolu’nun dinî ve tasavvufî düşüncesinin oluşumunda önemli etkileri olan bir isimdir.Onun tasavvuf anlayışını ve misyonunu anlamak Türk İslam düşüncesini tahlil etmek bakımından önemarz eder. Marifet anlayışı ise onun tasavvuf düşüncesinin temelini oluşturur. Bu çalışmada, Hacı BektaşVeli’nin tasavvuf düşüncesinde marifete giden yolda şeriata bağlılık vurgusu, şeriatın hayata geçirilmesiylebirlikte elde edilen tarikat ve marifet makamları üzerinde durulmakta, ardından marifete ulaşmada birvasıta olarak kalp ve marifete ulaşmış bir sınıf olan ariflerden bahsedilmektedir. Böylece Hacı BektaşVeli’nin epistemolojisinde marifetin yeri ve önemi tespit edilerek onun, bağlı olduğu tasavvufî gelenekile karşılaştırılma imkânı bulunmuştur. Tasavvufta akıl ve nakille elde edilen bilgiden daha kıymetli olanmarifet, Hacı Bektaş Veli’nin tasavvuf düşüncesi ve bu kapsamdaki bilgi anlayışının anahtar kavramıdır.Hacı Bektaş Veli, tasavvufî eğitim sistemini dört kapı kırk makam anlayışı doğrultusunda kurgulamıştır.Şeriat kapısı ile tasavvufî ilerlemesine başlayan mürid, tarikat kapısının ardından marifet makamlarınaulaşır. Böylece bir taraftan nefsini terbiye ederken diğer taraftan da ruhunu tasfiye ederek gayb âlemininönündeki perdeleri aralama imkânı bulur. İşte bu süreçte tasavvuf yoluna giden mürid, âbid, zâhid, arif vemuhib olma vasıflarını elde eder. Bunlardan arif, marifetullaha ulaşma yönünde kat ettiği mesafe itibariyleâbid ve zâhidlerin önüne geçmiş bir konumda olur. Hacı Bektaş sufilerin genel kanaatine uygun olarakAllah’ın insanları ancak kendisini tanımaları için yarattığı görüşündedir. Bu gayeye ulaşma yönüyle ariflertıpkı zâhidler ve âbidlerden üstün oldukları gibi âlimlerden de üstündürler. Diğer bir deyişle marifetullahilmi, akıl vasıtasıyla elde edilen bilgilerden üstündür. Marifete ulaşmak ise ancak Allah’ın istediğidoğrultuda bir yaşantıya sahip olmaktan geçer. Bu bağlamda şeriatın hayata aktarılmasıyla şekillenenmarifet anlayışından hareketle Hacı Bektaş’ın, sünni tasavvuf geleneğinin Anadolu’daki bir temsilcisiolduğunu söylemek mümkündür.