Alevî-Bektaşî Buyruk ve Makâlâtlarında Namaz ve Abdestin Ezoterik Yorumu

Namaz, abdest ve gusül Kur’ân’ın en temel ritüelleri arasında yer almaktadır. İslam bilginleri belli vakitlerde, belli kalıp ve şartlarla yerine getirilen bu ibadetlerin ne olduğu konusunda hem fikir olsalar da özellikle de Sûfizimde, onun Anadolu’da bir uzantısı olan Alevîlik-Bektaşîlik’te ve bunların klasik kaynaklarında her ne kadar zahirî/şekilsel ibadetlerin muhalifi olmasa da en azından muğayiri olan bir takım batınî, (ezoterik) derûnî, (içsel, ruhî) namaz ve abdest telakkileri de geliştirilmiştir. Bu telakkilerin de etkisiyle günümüzde kimi Alevî-Bektaşîler, bu alanda İslam’ın büyük gövdesinden, Ortodoks İslam anlayışından koparak Alevî ibadet felsefesinde şekil ve biçimden ziyade içtenliğin, özün önemli olduğu, Kur’ân’daki namazın (salâtın), bu günkü haliyle, Sünnîlerdeki algılanış ve uygulanış şekliyle olmadığı ve asıl namazın Tanrı’yı içten anmak ve asıl abdestin ise gönlü temizlemek olduğu şeklinde bir söylem geliştirmeleri, bu söylemin en azından klasik kaynaklara mutabık ve muvafık olup olmadığı problemini gündeme getirmiştir. Dolayısıyla bu probleme ışık tutacağı düşüncesiyle makalede, Bağdat, Basra ve Kufe’de mutasavvıflarla başlayan, Hacı Bektaş Veli ve Şeyh Safi’ye nispet edilen Buyruk ve Makâlât gibi Alevî-Bektaşî temel klasiklerinde, dört kapıda (şeriat, tarikat, marifet ve hakikat) yer alan namaz ve abdest yorumları etraflıca irdelenmiştir. Araştırma neticesinde, Alevîlik-Bektaşîlik’te namaz ve abdestin tarikat, marifet ve hakikat kapısı yorumları esas ve ideal kulluk biçimi kabul edilmekle birlikte, ilk ve en altta, şeriat kapısında yer alan ve organların belli şekil ve kalıbıyla sergilenen zahirî namaz ve abdestin de ötelenmediği, yok sayılmadığı ortaya çıkmıştır.