SAMSUN CANLAR DERNEĞİNDE YAŞATILAN ALEVİBEKTAŞİ KÜLTÜRÜ, CEM RİTÜELLERİ VE MÜZİK PRATİKLERİ

İslam’ın tasavvufi bir yorumu olarak nitelendirilen Alevi-Bektaşi inancında, saz eşliğinde icra edilen cem müziği ve semahlarla süslenen cem ritüelleri, kutsal ile söz arasındaki ilişkiyi rasyonalite, ötekilik ve kültürlenme ile ilişkilendirerek anlamlandıran ‘insan’ın gerçekleştirdiği temsili faaliyetler toplamıdır. Kadın-erkek bir arada gerçekleştiren cem ritüellerinin temel felsefesi toplumsal birliği sağlayan ortak duygu ve kabulleri gelecek kuşaklara aktarmaktır. Bu çalışma, Alevi-Bektaşi inanç ve kültürünün temel dinamiklerinden olan Cem ritüellerindeki müzik pratiklerinin yapısal özellikleri, tarihsel kökenleri, toplumsal dayanışmaya katkısı ve felsefi boyutuyla tanınmasında işlev gören bir sivil toplum kuruluşu olan “Samsun Canlar Derneği” örnekleminin kültürel analizini yapmayı amaçlamaktadır. Samsun Canlar Derneği’nde görev alan beş dede, dört zâkir ve on talip’ten oluşan on dokuz kişilik bir çalışma grubu ile yarı yapılandırılmış görüşme ile bilgiler toplanmış ve birkaç cem ritüeli katılarak gözlemlenmiştir. Araştırma bulgularına göre; Alevi-Bektaşi inancının temel esaslarının, Hacı Bektaş Veli’nin ‘Dört Kapı Kırk Makam’ öğretisine dayalı olduğu belirlenmiştir. Katılımcılar, Aleviliğin soy takip ettiğini ve inanç önderinin dede, Bektaşilikte ise böyle bir kuralın olmadığını ve inanç önderinin baba oluğunu belirtmişlerdir. Alevilik insan sevgisi üzerine inşa edilmiş olup, Buyruk, Makâlât gibi klasiklerin okunduğu, inanç içinde Ehlibeyt sevgisi ile eline-belinediline sahip olma düsturunun yer aldığı belirtilmiştir. Cem ritüelleri içinde, üç sünnet yedi farz, on yedi erkân, rızalık, musahiplik gibi kavramların yer aldığı anlaşılmıştır. Alevi-Bektaşi inancında farklı oruçlar tutulmaktadır. Cemde icra edilen müzik pratikleri deyiş, duaz ve mersiye; oniki hizmet içinde yer alan müzik pratikleri ise miraçlama, semah, çerağ ve kurban duazı, mersiye olarak sıralanmıştır. Cemde on iki hizmetin yürütüldüğü, ikrarlı ve ikrarsız cem türlerin olduğu belirtilmiştir. Alevi-Bektaşi kültüründeki müzik pratiklerinin yaşatılması için zâkirlik kurslarının açılması ve bu konuda farklı süreklere ait müzik pratiklerinin incelenmesi gerektiği önerilerinde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Alevi-Bektaşi inancı, Cem, Ritüel, Müzik pratikleri, Samsun Canlar Derneği