XVI. YÜZYIL ŞAİRLERİNDEN SİLİSTRELİ ŞÎRÎ VE HİLYETÜ’L-İSLÂM MESNEVİSİ

XVI. Asır, Osmanlıların güçlü ve şaşaalı asrı olarak bilinse de bu asırda tüm Osmanlı topraklarında barış ve huzurun hâkim olduğu anlamına gelmemektedir. Nitekim bu yüzyılın ikinci yarısında özellikle doğu hudutlarında önemli çatışma ve savaşlar yaşanmaştır. Birçok nedene bağlı olarak dönemin padişahı III. Murad (salt.1574-1595) 1578 yılında sefer emri vermiş ve bu emre binaen devletin çeşitli noktalarındaki askerî birlikler de Şark Seferi’ne katılmak üzere doğu sınırlarına sevk edilmiştir. Toplumun her kesiminden ve hemen her zümreden şair yetiştiren bir medeniyet olan Osmanlıların askerî birlikleri içerisinde şiire ve edebiyata meraklı kimseler de olabilmekteydi. Bu çalışmanın odağında bulunan Şîrî mahlaslı şair de esasen sipahi olan ve Şark Seferi’ne katılan isimlerden biridir. Asıl adı Ali olan Şîrî, Silistreli olması nedeniyle söz konusu sefere Rumeli birlikleriyle beraber katılmıştır. Şark Seferi’ne katılan Şîrî, seferde iken dört çocuğunu da dramatik bir şekilde kaybetmiştir. Bu kayıplar üzerine dünyanın geçiciliğini idrak eden şair, Hilyetü’l-İslâm isimli bir eser kaleme alarak hayırla anılmayı ummuştur. Hilyetü’l-İslâm’ı yazmasının diğer nedeni de artan Şii propagandalarına karşılık vermektir. Zira eserin ilk bölümlerini oluşturan iman, İslâm ve ihsan bölümleri esasen İslâm inanç ve ibadetlerinin temel kavramlarıyla ilgili dinî muhtevalı bölümler olsa da, bu kısımlar şairin Rafızi olarak gördüğü Alevilik propagandalarına cevap niteliğindedir. Zira bu bölümlerde Şîrî, sözü sık sık Rafızi Kızılbaşlara getirerek onları eleştirir. Şu ana kadar tek nüshası tespit edilen söz konusu eser, mesnevi nazım biçimi ile kaleme alınmış olup 1580 yılında tamamlanmıştır. Ansiklopedik mahiyette mesnevi olan Hilyetü’l-İslâm’da dinden ticarete, yöneticilikten askerliğe, esnaflıktan evliliğe kadar birçok konu ele alınmıştır. Eksik bir nüsha görünümündeki mesnevi, mevcut şekliyle 4864 beyit kadardır. Bu yazıda XVI. yüzyıl şairlerinden Silistreli Şîrî Ali Bey’in hayat öyküsü ortaya konmaya çalışılacak daha önce bir çalışmaya konu olmamış Hilyetü’l-İslâm mesnevisi şekil ve muhteva bakımından incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, XVI. yüzyıl, Alevilik, Şîrî Ali, Hilyetü’l-İslâm.