KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DÜVÂZ-DEHLER DÜVÂZ-DEHS IN CLASSICAL TURKISH POETRY

Düvâz-deh; düvâz, düvâz-nâme ve düvâz-imâm gibi isimlerle de anılan On İki İmam’ı konu edinenmanzumelere verilen isimdir. Alevi ve Bektaşi edebiyatına ait bir tür olarak ele alınmaktadır. Düvâzdehlerinsemah esnasında, kurban keserken ve Muharrem ayında muhtelif ritüellerde okunduğubilinmektedir. Daha ziyade Türk halk edebiyatı araştırmacıları tarafından incelenen düvâz-dehlerhakkında araştırmacıların odaklandığı nokta, Alevi ve Bektaşi geleneğinde On İki İmam ile ilgilisöylenen nefeslerdir. Araştırmacılar, klasik Türk şiirine ait nazım biçimleriyle söylenen düvâzdehlerinvarlığından bahsetseler de dil, üslup ve şekil açısından düvâz-dehlerin halk şiirine daha yakınolduğunu kullanılan nazım şekilleri ile ölçülerde de halk edebiyatı hususiyetlerinin baskın olduğunubelirtmişlerdir. Türk edebiyatı genelinde yapılan çalışmalarda da klasik şiir geleneğinde düvâz-dehsöyleyen üç şair tespit edilebilmiştir. Klasik Türk şiiri özelinde düvâz-dehlere dair bir inceleme ve türtanımı yapılmamıştır. Bu sebeple klasik Türk şiiri geleneğinde bulunan düvâz-dehler “On İki İmamövgüsü”, “On İki İmam mersiyesi” gibi adlandırmalarla incelenmekte ve ortaya kapsamlı bir düvâzdehliteratürü konulamamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, klasik Türk şiirinde 15. yüzyılınilk yarısından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar çok farklı nazım biçimlerinde ve farklı tarikatlaramensup şairler tarafından söylenen düvâz-dehler bulunmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle düvâz-dehlerüzerine yapılan araştırmalar özetlenerek düvâz-dehler hakkındaki bilgiler araştırmacıların dikkatinesunulmuştur. Ardından klasik Türk şiiri geleneğinde söylenen düvâz-dehlerin söyleniş yüzyılı, nazımbiçimi ve şairlerin bilinen mensubiyetleri dikkate alınarak incelenmesi yoluyla bir tür olarak kapsamı,işlenişi, toplum yaşamıyla ilişkisi, metin tenkidine olan katkısı araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.