Zâkirin Bir Dünya Derdi: Âşıklık ve Kısas

Bu çalışmada Şanlıurfa Kısas beldesinin zâkirlik-âşıklık geleneğinin sekülerleşme ve kültür ekonomisi bağlamında zâkirlikten âşıklığa geçirdiği yapısal dönüşüm çözümlenmeye çalışılmıştır. Kültür ekonomisinin bir sebebi ve sonucu olarak türkü icrasının 1960’lı yıllardan sonra kentlerde kazandığı önem ve âşıklık geleneğinin de yaşadığı dönüşüm, Alevi ve Bektaşi kültürünün ve geleneğinin temel taşlarından biri olan saz ve söz icralarının da mahiyetine doğrudan olmasa da temsiline büyük etki etmiştir. Urfa’da sadece bir belde nüfusu kadar olan Bektaşiler, toplumsal ve kültürel tecrit olmasa da var olan yalıtıma ayak uydurmuşlardır. Bir anlamıyla hem “tapınak dışı” hem de “cemaat dışı” olsalar da 1970 ve 1980’li yıllardan sonra artan köyden göçün ve Türkiye’nin yaşamış olduğu sosyal ve kültürel dönüşümün bir sonucu olarak “dışa açılmış” ve “dışa dönük” kültürel ritüeller inşa etmişlerdir. Kısas (ve bir anlamda Akpınar) örneği üzerinden değerlendirilecek olursa sadece kendi elleriyle değil kültür araştırmacılığı faaliyetleriyle de bu inşa faaliyetine hizmet edilmiştir. Bu anlamda çalışmada sekülerleşmenin ve kültür ekonomisinin imkânlarının araçsallaştırıldığı iddiası yer almaktadır. Özellikle bir dünyevileşme biçimi olarak, sekülerleşmenin bir evrenselleşme modeli olarak ikame edildiği; bunun da zâkirlikten âşıklığa geçiş olarak tasavvur edildiği ve tasarlandığı ifade edilecektir. Diğer yandan edebi nitelik bakımından Kısas’ın, Urfa yöresindeki türkülerin hâkim özelliklerinden farklı olarak başka özelliklere haiz olmasını, Kısas’ın âşık tarzı kültür ve geleneği ve/veya özelliklerini taşıdığı ancak âşık tarzı kültürü ve geleneğini kendine sonradan yakıştırdığı, temayüz ettirdiği ortaya konulacaktır. Bunun da zâkirlikten âşıklığa geçişte zorunlu bir seçenek olduğu ifade edilecektir.Anahtar Kelimeler: Zâkirlik, Âşıklık, Sekülerlik, Kültür Ekonomisi, Dini Hüviyet, Sanatçı Kişilik.