Alevi-Bektaşi Nevruz Kutlamalarında Melopoetik Hususlar

Bugün olduğu gibi geçmişte 21 Mart’ta-Dünya’nın güneş karşısındaki pozisyonuna göre gece ile gündüzün eşit olduğu gün- kuzey yarım kürede yeni yıl ve bahar kutlamaları yapılmaktaydı. Antik dönemde 21 Mart, mitolojide karanlık-aydınlık, yaz-kış, doğum-ölüm, kıtlık-bolluk çatışması ekseninde; Babil’de Akitu, Anadolu’da Prulliyas adı ile ölüp-dirilen bolluk-bereket tanrıları adına düzenlenen festivaller ile kutlanırdı. Antik Mısırdan Mezopotamya’ya, Anadolu’dan İran’a, Hindistan’dan Çin’e ve sonraları Roma’ya kadar uzanan bu coğrafi ve kültürel ortamda 21 Mart diriliş, doğuş, eşitlik, barış, kurtuluş özgürlük gibi kavramlarla anılır olmuştur. Nevruz Türkiye’de de kutlanmaktadır. Hz. Ali’nin doğumu, yeni yıl ve baharın gelişi esasında özellikle Alev ve Bektaşi camiasında Ayin-i Cem ritüeli olarak icra edilen Nevruz sanat ve kültür alanında yaratıcılığa neden olmuştur.
 
Nevruz; edebiyat, tiyatro, müzik, dans, minyatür, resim, gravür, heykel, spor, felsefe, yemek, inanç gibi kültür ve sanatın daha başka alanlarında önemli yaratıcılığa vesile olmuştur. 13-14. yy divan ve halk edebiyatından, Ömer Hayyam, Nizami Gencevi, Mela-i Ciziri, Nesimi, Pir Sultan, Ahmed-i Xani vd. şairlerin eserlerine konu olmuştur.
Nevruz’un edebiyat ve musikiye yansıyan yaratıcılığı Nevruziye Nefesleri olarak icra edilmektedir. Biz bu nefeslerin edebi ve müzikal biçimlerini araştırdık ve bir tablo halinde sunduk. Anlaşılıyor ki Nevruziye nefesleri ağırlıkla tarihte Urmiyeli Safiüddin’in tespit ettiği Nevruz Makamı üzerindedir. Dügâh (La) perdesine esaslanan bu ezgiler günümüz Hüseyni Aşiran/Şur makamı üzerindedirler. Tarihteki Nevruz Makamı Hüseyni Aşıran / Şur Makamı ile aynı makamdır. Yani Nevruz ritüelinin Nevruziye nefesleri edebi formda koşma olup müzikal olarak nevruz makamı üzerindedir.
Anahtar Sözcükler: Nevruz, Nevruz ve Müzik, Ritüel, Nevruz ve Şiir, Nevruziye.