Güney Kazakistan’daki Baksılık ve Eltilik Geleneğinin Şamanlık Kökleri (19. Yüzyıl ve 20. Yüzyıl Baş Dönemleri)

Kazak halkının geleneksel yaşamlarıyla mânevi dünyalarında hâlâ gizemini koruyarak bir sır gibikalmaya devam eden özel bir hadise, Kazak topraklarının güney bölgesindeki şamanizmin gelişmesi meselesidir. Kazaklar erkek şamanları “baksı”, kadın şamanları ise “elti” diye adlandırmışlardır. Çeşitli tarihi devirlerde Kazak topraklarını ziyaret eden seyyah, bilgin, tarihçi ve folklor araştırmacıları baksıların törenlerine şahit olduklarında, onların gerçekleştirmiş oldukları ritüellerin hangi geleneğe ait olabileceğini tahmin edemeseler de baksıların ilham güçlerini ve gördükleri gizemli hareketlerin tamamını olduğu gibi yazıya geçirmişlerdir. Baksılar insanları ölülerin ruhlarıyla ve mitolojik kahramanlarla bağdaştırmışlardır. Baksılar sesli zikir ettiklerinde cinleri yardıma çağırmışlar ve her bir baksının kendine ait piri olmuştur. Onlar eline kopuz, dombra (Kazaklara ait iki telli müzik aleti) ve sopa alarak zikir yapmışlardır. Baksılar ozan, üfürükçü, hekim, büyücü, sihirbaz, besteci özelliklerini taşımış, kendi özelliklerini hep gizli tutmuş ve öğrenci yetiştirmemişlerdir. Devamlı aynı ritimle söyledikleri nağmelerin dili halk şiirine yakın bir özellik taşısa da zamanın gidişatına göre içerik bakımından değişiklikler göstermiştir. Kazakistan’ın güney bölgesindeki baksılık özellikle 19. yüzyıldan başlayarak bilimsel açıdan araştırılmaya başlanmış ve bu sanatın gizemini Şokan Velihanov, İyosif Kastaniye, Abubakir Divayev, İşmurat İbragimov, Nikolay Grodekov, Lev Berg, Petr Komarov gibi araştırmacılar çözmeye çalışmışlardır. Adolf Yanuşkeviç, Rihard Karuts’un çalışmaları karşılaştırmalı inceleme yapmak için veri niteliği taşımaktadır. Araştırmalar ile dökümanlar, baksılığın yüzyıllarca animizm, şamanizm, zoroastrizm gibi eski dinler ile birlikte geliştiğini, daha sonraları İslam diniyle kaynaşıp, Kazak halkının içinde yaşamaya devam eden bir vaka olduğunu ispatlamaktadır.