Selçuklular ve Büveyhîler Arasındaki Rekabetin Tarih Yazıcılığı Sahasındaki Aktörleri: İbn Hassûl ve Ebû İshâk Es-Sâbî

Ebu’l-Alâ İbn Hassûl Hemedânî tarafından telif edilen Tafzîlü’l-Etrâk ʿalâ Sâʾiri’l-Ecnâd, Selçuklularzamanının tarih eserlerinin ilkidir. Bu risale, Sultan Tuğrul’un fetihleri döneminde ve Büveyhîlerile Selçukluların siyasî-askerî rekabet ve mücadele ortamında kaleme alınmıştır. İbn Hassûl, Büveyhîedip-müverrih Ebû İshâk es-Sâbî’nin et-Tâcî fî Ahbârü’d-Devleti’d-Deylemiyye’sini hedef alarak,Büveyhîler ile Selçuklular arasındaki siyasî-askerî rekabet ve mücadeleyi, tarih yazıcılığı sahasınataşıdı. O, Tafzîlü’l-Etrâk’ı, Ebû İshâk es-Sâbî’nin et-Tâcî risalesine bir cevap ve karşılık olarak yazdı.Dolayısıyla Tafzîlü’l-Etrâk risalesinin ilk ve asıl kısmı Deylemîler ve Büveyhîlerin menşeine dair es-Sâbî’nin tarihyazımını tenkide tahsis edilmiştir. İbn Hassûl, es-Sâbî’nin tarihyazımı tarzını şiddetlibir şekilde eleştirmesine rağmen, kendisi de Tafzîlü’l-Etrâk’ın yazımında benzer bir yol takip etmişti.es-Sâbî nasıl et-Tâcî risalesinde Deylemîlerin, Büveyhîlerin ve Adudü’d-Devle’nin şahsının nesebinive hususiyetlerini methettiyse, İbn Hassûl da Tafzîlü’l-Etrâk’ta Türklerin, Selçukluların ve SultanTuğrul’un şahsının nesebini ve faziletlerini methetmiştir. İbn Hassûl’un tarih yazıcılığı sahasındaes-Sâbî ile rekabette, ne dereceye kadar muvaffak olduğu meselesi bu makalede tartışılacaktır. Buaraştırmanın bulguları, et-Tâcî kitabının, Deylemîler ve Büveyhîler tarihine dair ayrıntılı ve orijinalbilgiler içermesi sebebiyle, sonraki dönem müverrihler tarafından çeşitli vesilelerle bir başvuru kaynağıolarak kullanıldığını göstermektedir. Oysaki Tafzîlü’l-Etrâk, müellifi İbn Hassûl’un Selçuklularve Tuğrul Bey hakkında tarihî hadiselerin kaydına ilgisiz kalması sebebiyle, sonraki dönem müverrihlertarafından pek de bir başvuru kaynağı olarak kullanılmamıştır.
Anahtar Kelimeler: İbn Hassûl, Ebû İshâk es-Sâbî, Tafzîlü’l-Etrâk, et-Tâcî, Türkler, Deylemîler,Tuğrul Bey, Adudü’d-Devle