Eski Türk İnançları ve Kalenderîlik Bağlamında Osmanlı Topraklarında Vegan Sufiler: Etyemez Şeyhler

Malazgirt Savaşı sonrasında ve Moğol istilası sırasında ve sonrasında Türkmen aşiretleriyle birlikte,çeşitli tarikatlara mensup yüzlerce derviş Anadolu’ya gelip yerleşmiştir. Bunlar bir taraftan kendifikirlerini Türkmenler arasında yayarken, bir taraftan da kurdukları zaviyelerle Anadolu’nun iskânınısağlamışlardır. Bu dervişlerden bazılarının hangi tarikata bağlı oldukları, inançları ve yaşamtarzları gibi hususlar bugün artık iyice bilinmektedir. Fakat özellikle 13. ve 14. yüzyıllarda Anadolu’dafaaliyet gösteren tarikatların çeşitliğinin fazla olmasından dolayı, hepsiyle ilgili bilgilerimizinyeterli olduğu söylenemez. Bunlardan biri de, Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasında rol oynayanEtyemezlerdir. Bu bağlamda Etyemez adı bir taraftan Türklerin eski dinleri arasında yer alanBudizm ve Manihaizm’in etle ilgili inançlarını, diğer taraftan da Budizm ve Manihaizm de içindeolduğu Hint-İran mistisizminden etkilenerek dünyayı umursamayan Kalenderîleri çağrıştırmaktadır.Bu ekole mensup şeyhler, diğer heterodoks dervişler gibi, konar-göçerlerle birlikte hareket ederekonlar arasında görüşlerini yaymışlardır. Kayseri’ye bağlı İncesu kasabasında tespit edilen Etyemezlicemaati bu hususa dair güzel bir örnektir. Ayrıca kurdukları zaviyelerin çevreleri zamanla göç alarakköylere ve mahallelere dönüşmüştür. Balkanlar ve Anadolu’da tespit edilen zaviyelerin yanı sıraBozok, Ankara, Kastamonu, Kütahya, Sivas/Kangal, Samsun/Bafra ve Samsun/Terme’de kurulmuşköyler bu cümledendir. İşte bu makalede, arşiv belgeleri ve menakıbnâmeler gibi bazı kaynaklardanhareketle, Etyemez isminden başlamak üzere, bunların kökenleri, inanç özellikleri, Anadolu’dakifaaliyetleri ve dağıldıkları sahalar, ayrıca Alevî ve Bektaşî grupları ile temaslarına dair bazı tespit vedeğerlendirmeler yapılacaktır.